Portal

Ελισάβετ Χατζή

Τα άτομα ή οι κοινωνικές ομάδες που αποκλίνουν από την κυρίαρχη ιδεολογία και προκαλούν με την παρουσία τους ηθικό πανικό σε μία κοινωνία, γίνονται συχνά θύματα της ρητορικής μίσους. Η ρητορική αυτή αφορά το δημόσιο λόγο που βασίζεται σε στερεότυπα και προκαταλήψεις, στιγματίζει και υποβιβάζει ανθρώπους για λόγους εθνικότητας, θρησκείας, σεξουαλικού προσανατολισμού, φύλου ή αναπηρίας και μπορεί να υποκινήσει ακόμα και εκδηλώσεις βίας. Ο εικονογραφημένος λόγος μίσους δεν πρέπει να θεωρείται ελάσσονος σημασίας.

Η ρητορική μίσους δεν αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις μέσω του διαδικτύου και της κυριαρχίας των social media. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην αμφισβήτηση του ήδη υπάρχοντος νομικού πλαισίου σε πολλά δημοκρατικά κράτη και έθεσε επί τάπητος το ζήτημα της ποινικοποίησης της ρητορικής μίσους. Πρόκειται για μία νομική κίνηση, η οποία χρήζει ιδιαίτερης προσοχής για τις κρατικές αρχές. Η αντιμετώπιση και η παρέμβαση στο φαινόμενο της ρητορικής μίσους δεν πρέπει να περιορίσει, ή ακόμα και να απαγορεύσει την ελευθερία της έκφρασης. Οι ισορροπίες είναι λεπτές και ο κίνδυνος διχασμού των απόψεων είναι εμφανής.

Γενικά, δύο είναι οι συνηθέστερες στάσεις απέναντι στο δίλημμα της ποινικοποίησης. Από την μία για τους υποστηρικτές της, υπάρχει μία αιτιώδης σχέση ανάμεσα στον λόγο και την πράξη. Η ποινικοποίηση της ρητορικής μίσους αποτελεί και το βασικότερο μέτρο πρόληψης κατά των εγκλημάτων μίσους. Εκτός αυτού, θεωρείται ότι η δημοκρατία πλήττεται μέσω τέτοιων πρακτικών προς διάφορες κοινωνικές ομάδες, αφού υποβιβάζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Από την άλλη, υπάρχει η μερίδα ανθρώπων που κρίνουν περιττή την ενίσχυση των ποινικών περιορισμών στην ελευθερία της έκφρασης. Θεωρούν ότι οι περιορισμοί που σχετίζονται με τη δυσφήμιση και την εξύβριση καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες μιας σύγχρονης κοινωνίας και πως οποιαδήποτε ποινικοποίηση θα διαβρώσει θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας. Η παρρησία λόγου αποτελεί για εκείνους, βασικό χαρακτηριστικό ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, ενώ ο περιορισμός της θα μεταβάλλει εντελώς την ουσία του.

Και στις δύο περιπτώσεις όμως απαντώνται αδυναμίες. Αφενός, για την επιδοκιμασία της ποινικοποίησης της ρητορικής μίσους, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη ότι ένας άμεσος συσχετισμός λόγου και πράξης είναι αρκετά δύσκολο να αποδειχθεί. Πιθανότατα να υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην ρητορική και τα εγκλήματα μίσους, αλλά το να θεωρήσουμε ότι όποιος προβαίνει σε αρνητικά και κακεντρεχή σχόλια κατά ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, θα μπορούσε να διαπράξει και έγκλημα μίσους αποτελεί γενίκευση και λογικό σφάλμα. Επιπλέον, μία δημοκρατική κοινωνία, εκτός από τους νόμους και την τιμωρητική διάσταση αυτών, διαθέτει  το ισχυρό μέσο της παιδείας για να διαμορφώσει πολίτες που θα αγκαλιάζουν την διαφορετικότητα, θα έχουν χαμηλή ανοχή σε ρατσιστικές εκδηλώσεις και θα προασπίζουν την ισότητα. Αφετέρου, οι πολέμιοι της ποινικοποίησης δεν πρέπει να λησμονούν ότι η ελευθερία της έκφρασης ήδη δεν είναι ένα απόλυτο δικαίωμα. Οι επιπτώσεις μίας διαρκούς αρνητικής ρητορικής στην ψυχολογία ενός ατόμου ή μίας κοινωνικής ομάδας, αποτελούν ικανούς  λόγους θέσπισης  περιορισμών και υποχρεώσεων αυτής της ελευθερίας. Επιπλέον, η δημοκρατία δεν φημίζεται μόνο για την παρρησία, αλλά και για την ισονομία και την ισότητα ανάμεσα στους πολίτες της.

Επομένως, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στην μέση. Η ποινικοποίηση της ρητορικής μίσους θα πρέπει να συνοδεύεται από υπεύθυνους και ακριβοδίκαιους φορείς για τον ορισμό του αδικήματος και του περιεχομένου του. Η θέσπιση νέου νόμου δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση, να αλλοιώνει κάποιο θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα. Ενώ, η μη ποινικοποίηση της συγκεκριμένης ρητορικής δεν θα πρέπει να ταυτιστεί με μία παθητική στάση απέναντι σε τέτοιου είδους συμβάντα. Οι κοινωνίες είναι δικό μας δημιούργημα και οι αξίες στις οποίες στηρίζουμε την αλλαγή είναι δική μας επιλογή.

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/world/836475/ritoriki-toy-misoys-kai-eleytheria-tis-ekfrasis/