Portal

Μιχαέλλα Χρυσοστόμου

Ο παγκόσμιος χαρακτήρας του διαδικτύου βοηθά στην άμεση ανταλλαγή απόψεων από ανθρώπους που βρίσκονται από τη μια άκρη της γης στην άλλη, αποτελεί πηγή ενημέρωσης παρέχοντας μια σειρά εργαλείων και διαφορετικών δυνατοτήτων. Eπίσης, επιτρέπει την ανταλλαγή μεγάλων αρχείων ηλεκτρονικής μορφής, καθώς και την αναζήτηση υλικού και πληροφορίων. Δεν θα πρέπει ωστόσο να αγνοήσουμε ότι τόσο η ταχεία ανάπτυξη του διαδικτύου, όσο και η ανάπτυξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν και τις αρνητικές πτυχές τους, αφού με την ανάπτυξη τους αυξάνεται και η ρητορική μίσους.

Αυτό όμως που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι τα όρια σχετικά με το πώς μπορούμε να εκφραζόμαστε μέσω του διαδικτύου είναι πολύ μεγαλύτερα από αυτά που ισχύουν στις κατά πρόσωπο συνομιλίες μας.

Η δυνατότητα ανώνυμης επικοινωνίας και ο παγκόσμιος χαρακτήρας του Διαδικτύου κρύβουν πάρα πολλούς κινδύνους. Ένας από αυτούς είναι η διάδοση της ρητορικής μίσους από οπαδούς ακραίων ιδεολογιών, αλλά και η ανεξέλεγκτη πρόσβαση στο διαδίκτυο από χρήστες κάθε ηλικίας.

Σύμφωνα με τον ορισμό της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, με τον όρο ρητορική μίσους νοείται «κάθε μορφή έκφρασης που διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το ρατσιστικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό ή άλλες μορφές μίσους που βασίζεται στη μισαλλοδοξία, συμπεριλαμβανομένων αυτής που εκφράζεται μέσω του επιθετικού εθνικισμού και εθνοκεντρισμού, των διακρίσεων και της εχθρότητας κατά των μειονοτήτων, των μεταναστών και των ανθρώπων με καταγωγή από την αλλοδαπή». Ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την ιδιαίτερα υβριστική, έως και απειλητική συμπεριφορά, καθώς και σχόλια που είναι συνήθως προσβλητικά.

Το φαινόμενο της ρητορικής μίσους δεν υπάρχει μόνο στο διαδικτύο. Συναντάται σε οποιαδήποτε μορφή έκφρασης, αλλά στο διαδίκτυο είναι πιο ανεκτό, λόγω της ανωνυμίας των χρηστών και της αδυναμίας να ελεγχθούν τα όσα λέγονται.

Επιπτώσεις Ρητορικής Μίσους

Η ρητορική μίσους έχει επιζήμιες επιπτώσεις στο άτομο ή στα άτομα που στοχεύει ή στην ομάδα με τα ίδια χαρακτηριστικά. Προκαλεί κατάθλιψη, απελπισία, στρες και θυμό, οδηγεί το θύμα σε κοινωνική απομόνωση, απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του θύματος και παράγει αντι-βία, που μπορεί να πάρει μορφή βίας προς άλλους ή προς τον ίδιο του τον εαυτό.

Επιπλέον, η ρητορική μίσους δημιουργεί κοινωνικές  εντάσεις και ως εκ τούτου, αποτέλεσμα είναι η ζημιά που προκαλείται για την κοινωνία ως σύνολο. Η έλλειψη αναγνώρισης και σεβασμού του διαφορετικού και η μη επαρκής εκπαίδευση σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι τα βασικά αίτια γέννησης της ρητορικής μίσους.

Τα παιδιά που χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να έρθουν αντιμέτωπα με ρητορική μίσους, οπότε είναι πολύ σημαντικό να τα έχουμε προετοιμάσει για την ύπαρξη τέτοιων επιθέσεων  στο διαδίκτυο.

Ελευθερία έκφρασης με “μέτρο”

Η αντιμετώπιση και εξάλειψη του φαινομένου είναι ένα πραγματικά πολύ δύσκολο εγχείρημα καθώς προσκρούει στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Υπάρχει προβληματισμός για το σε ποια βάση μπορεί μια φιλελεύθερη κοινωνία να απαγορεύσει τη ρητορική μίσους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην περιορίζει αλλά ούτε να απαγορεύει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Παρά το γεγονός ότι το Άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ορίζει ότι κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει δεχθεί ότι μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία σε ορισμένες δημοκρατικές κοινωνίες η επιβολή κυρώσεων ή ακόμη και η πρόληψη όλων των μορφών έκφρασης που διαδίδουν, προάγουν ή δικαιολογούν το μίσος, υπό την προϋπόθεση ότι οι «διατυπώσεις», οι «προϋποθέσεις», οι «περιορισμοί» ή οι «κυρώσεις» που επιβάλλονται είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό.

Δράση σε παγκόσμιο επίπεδο

Από το Μάιο του 2016 το Facebook, το Twitter, το YouTube, η Microsoft και αργότερα το Instagram και το Google, δεσμεύτηκαν να καταπολεμούν τη διάδοση τέτοιου περιεχομένου στην Ευρώπη μέσω του κώδικα δεοντολογίας. Ο κώδικας δεοντολογίας έχει ως αρχή του την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η οποία απαιτεί την αποτελεσματική δίωξη όσων διαπράττουν αδικήματα παράνομης ρητορικής μίσους είτε μέσω διαδικτύου είτε στον φυσικό κόσμο.

Κατά καιρούς, έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί συγκεκριμένες προσπάθειες τόσο από το Συμβούλιο της Ευρώπης, όσο και από τις ίδιες τις χώρες, για τον καταπολέμηση του φαινομένου. Πιο συγκεκριμένα, μία από τις δράσεις με τη μεγαλύτερη απήχηση αποτελεί το “No Hate Speech Movement”, το οποίο δημιουργήθηκε και συντονίζεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, έχοντας εθνικούς συντονιστές σε όλες τις χώρες. Κυρίαρχος στόχος της συγκεκριμένης καμπάνιας είναι η κινητοποίηση κυρίως των νέων ανθρώπων, τόσο για την πρόληψη όσο και για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων.

Κλείνοντας, να πούμε ότι η λύση θα βρεθεί όταν αντιληφθούμε ότι η ρητορική έχει διακριτά όρια και συγκεκριμένη εννοιολογική βάση και γι’ αυτό απαιτεί συντονισμένη αντιμετώπιση από όλα τα κράτη.  Να τονίσουμε ότι όλοι είμαστε ελεύθεροι να λέμε αυτό που θέλουμε και αυτό που μας εκφράζει, ο τρόπος όμως και το πρόσωπο στο οποίο το απευθύνουμε κάνει τη διαφορά.