Portal

Λίλα Γεροχρήστου

Μεταξύ άλλων, ακούστηκαν αστεία όπως “Η βότκα είναι λιπαντικό για να κατεβάζουν τα βρακιά τους οι γυναίκες”, και προβλήθηκαν ομοφυλοφιλικές καρικατούρες και σεξιστικά στερεότυπα. Επρόκειτο δηλαδή για κλασικό Σεφερλικό χιούμορ που αναπαράγει ο ίδιος εδώ και 20 χρόνια. Λίγες μέρες νωρίτερα, στην τελετή απονομής των βραβείων Όσκαρ, ο ηθοποιός Γουίλ Σμίθ, ενοχλημένος από το αστείο του κωμικού Κρις Ροκ εις βάρος της συζύγου του, ανεβαίνει στη σκηνή και προσγειώνει ένα επιδέξιο κροσέ στο πρόσωπο του Ροκ μπροστά στα έκπληκτα μάτια της χολιγουντιανής αφρόκρεμας.

Από την Αμερική μέχρι την Ελλάδα, είναι απορίας άξιο, έχει γίνει ο κόσμος τόσο ευαίσθητος που οδηγείται στη βία και ακόμη χειρότερα... στο Twitter με το άκουσμα ενός προσβλητικού αστείου; Πριν βγάλουμε ωστόσο τις πιρούνες και κατέβουμε ομαδικώς στο Σύνταγμα, φωνάζοντας για την ελευθερία του λόγου και κλαίγοντας για την επιδημία της πολιτικής ορθότητας, ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως τα φαινόμενα απατούν.

Η αρχή του παντός στην κωμωδία είναι ότι μπορείς να αστειευτείς για τα πάντα. Ο καλός κωμικός μπορεί να διεισδύσει στα βάθη της ανθρώπινης διαστροφής και να βρει χιούμορ στη μιζέρια. Υπό το πρίσμα της ψυχαναλυτικής θεωρίας, το χιούμορ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μηχανισμός άμυνας απέναντι σε ένα τραυματικό γεγονός. Μπορεί επίσης να στιγματίσει και να συμβάλλει στην περαιτέρω περιθωριοποίηση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Το σόου “minstrel”, αποτελεί μια μορφή ρατσιστικής ψυχαγωγίας που ευδοκίμησε στην Αμερική τον 19ο και 20ο αιώνα, όπου λευκοί ηθοποιοί βάφονταν με μαύρη μπογιά και σατίριζαν ανθρώπους Αφρικανικής καταγωγής, δημιουργώντας στερεοτυπικές καρικατούρες. Φυσικά και στην Ελλάδα δεν έκλειψε το είδος. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία “Τον Αράπη κι’ αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς” με πρωταγωνιστή τον Κώστα Βουτσά, βουτηγμένο από την κορφή ως τα νύχια σε μαύρη μπογιά (“blackface”). Αν ρωτήσεις λοιπόν έναν μεγαλύτερο σε ηλικία άνθρωπο, που μεγάλωσε με τέτοιο είδος χιούμορ, θα σου απαντήσει ότι ήταν άλλες εποχές τότε. Μα αφού μπορείς να αστειευτείς για τα πάντα, τι σημασία έχει η εποχή; Εισάγουμε λοιπόν τον κοινωνικό παράγοντα και μια υποτυπώδη σημειολογία.

Το χιούμορ είναι άρρητα συνδεδεμένο με την εξουσία. Στην κοινωνική ιεράρχηση, το χιούμορ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανέλιξη, διατήρηση ή και θεμελίωση της θέσης κάποιου στην κοινωνική πυραμίδα. Ο κωμικός δημιουργεί, μέσω των αστείων του, τις ταυτότητες “Εμείς”, το κοινό, και οι “Άλλοι”, τα υποκείμενα των οποίων τα χαρακτηριστικά διακωμωδούνται. Ενίοτε, ο κωμικός μπορεί με αυτοσαρκαστικό πνεύμα να τοποθετηθεί ο ίδιος ως “Άλλος” ή να σατιρίσει δημόσια πρόσωπα με κοινωνικοοικονομικό κεφάλαιο, όπως πολιτικούς, αμφισβητώντας την καθεστηκυία τάξη των πραγμάτων. Στην περίπτωση του Σεφερλή, το χιούμορ αντλείται από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αρέσκεται στην ενεργοποίηση των ρατσιστικών αντανακλαστικών του παραδοσιακού ελληνικού κοινού, για τους οποίους ο τηλεοπτικός ομοφυλόφιλος, θηλυπρεπής και πρόστυχος, αποτελεί καθρέφτισμα της πραγματικότητας.

Η γυναικεία σεξουαλικότητα ομοίως πρωταγωνιστεί στη θεματολογία του κωμικού. Η Χαρίκλεια, μια μεσήλικη νοικοκυρά την οποία υποδύεται ο ίδιος ο Σεφερλής, εξιστορεί στις φιλενάδες της τα περιστατικά με έναν επιδειξία στον κινηματογράφο και έναν βιαστή στο δρόμο. Και στις δύο περιπτώσεις η Χαρίκλεια παρουσιάζεται θετικά προσκείμενη προς τους εγκληματίες, αντλώντας σεξουαλική ικανοποίηση από την παρουσία τους. Στην #MeToo περίοδο, όπου οι κακοποιητικές συμπεριφορές βρίσκονται επιτέλους στο επίκεντρο του δημοσίου λόγου και η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα διεκδικεί ορατότητα, το Σεφερλικό χιούμορ ευτελίζει τους αγώνες των κοινωνικών κινημάτων, συμβάλλοντας στη διαιώνιση των εξουσιαστικών σχέσεων και επιβεβαιώνοντας τις προκαταλήψεις του μέσου Έλληνα θεατή. 

Οι οπαδοί του Σεφερλή υποστηρίζουν ότι η στοχοποίηση του καλλιτέχνη είναι υποκριτική επειδή παρόμοια αστεία είχαν ειπωθεί από τον Λαζόπουλο στους “10 Μικρούς Μήτσους”, καθώς και από άλλους κωμικούς στο παρελθόν. “Αν δεν σας αρέσει, αλλάξτε κανάλι!” Οι ίδιοι καλοθελητές αναμένουν την επιστροφή της ταινίας του Βουτσά “Τον Αράπη κι’ αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς” στις οθόνες τους.