Portal

Κωνσταντίνα Κουμάνταρου

Είναι κοινώς αποδεκτό πως όσο η κοινωνία εξελίσσεται προκύπτουν μετασχηματισμοί στους επιμέρους τομείς της, όπως η οικονομία, η πολιτική, ο πολιτισμός, η τεχνολογία και η επικοινωνία.

Πέρα από τη διαρκή εξέλιξη κι εμφάνιση νέων προϊόντων στον τομέα της επικοινωνίας (υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα κ.α.) αξιοσημείωτη είναι επίσης η αλλαγή στη χρήση τους, ως προς τον τρόπο έκφρασης κι επιδίωξης των χρηστών τους.

Το διαδίκτυο είναι ένα μικρό σύμπαν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) ένας φαινομενικά φιλόξενος χώρος για ανέβασμα περιεχομένου, ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και επικοινωνίας ή τουλάχιστον αυτός ήταν αρχικά ο στόχος τους.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, παρατηρείται μια διαφορετική προσέγγιση  μέρους των χρηστών, που χρησιμοποιούν την αμεσότητα-ταχύτητα του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να επιβάλουν απόψεις, να κατακρίνουν, εν τέλει να εκφραστούν κατά τρόπο απρεπή, προσβλητικό κι ενίοτε υβριστικό.

Αυτές οι συμπεριφορές γιγάντωσαν το φαινόμενο που, πλέον, είναι γνωστό ως «Ρητορική Μίσους» ή και «Λόγος Μίσους» και απαντάται καθημερινά σε πλείστες περιπτώσεις, υπό τη μορφή απαξιωτικών/υβριστικών σχολίων με αποδέκτες πολιτικούς, αθλητές, μετανάστες, καλλιτέχνες, ανθρώπους του θεάματος κ.α.

Στο σημείο αυτό θα κληθούμε να αναλύσουμε την έννοια αυτών των συνεκφορών, πώς προκύπτουν, αλλά και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς ατομικά ως πολίτες της κάθε κοινωνίας προκειμένου να μειωθεί ή και να εξαλειφθεί το φαινόμενο.

Αρχικά, να αναφερθεί πως ο «Λόγος Μίσους» διακρίνεται σε δύο μορφές: Σε Σκληρό/ άμεσο Λόγο Μίσους και σε Ήπιο/ έμμεσο λόγο μίσους. Η πρώτη κατηγορία αναφέρεται σε χαρακτηριστικά απαγορευμένα από το νόμο, όπως απειλές για τη ζωή κάποιου συμπολίτη μας.

Η δεύτερη μορφή δεν εμπεριέχει το νομικό κομμάτι, αλλά αναφέρεται σε σχόλια σχετικά με τη μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις, όπως το να αποκαλούμε κάποιον μετανάστη «κλέφτη».  Έτσι, οποιαδήποτε  αναφορά σε «Ρητορική Μίσους» ή  «Λόγο Μίσους» αφορά σε οποιαδήποτε -δημόσια εκφερόμενη- εμπρόθετη μορφή επικοινωνίας, η οποία στο περιεχόμενό της περιέχει μίσος, προσβολή και απαξίωση προς συγκεκριμένα άτομα ή συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.

Η οποιαδήποτε προσβολή ή επίθεση προς αυτά τα άτομα έχει να κάνει με κάποια χαρακτηριστικά που αγγίζουν την ταυτότητά τους, όπως τη σεξουαλική προτίμησή τους, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους, το φύλο τους και την καταγωγή τους.

Στο σημείο αυτό, πάντως, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως ο Λόγος αυτός δεν αναφέρεται αποκλειστικά στο διαδίκτυο αλλά και στην καθημερινή διαπροσωπική επικοινωνία μας.

Εστιάσαμε στην ηλεκτρονική μορφή, επειδή η επικοινωνία μέσω διαδικτύου είναι ουσιαστικώς απρόσωπη εφόσον το θελήσει ο χρήστης (χρήση άλλων ονομάτων, ψευδώνυμων κ.α.) και αυτή η ανωνυμία/αοριστία τροφοδοτεί με «θάρρος» και θράσος εκείνους που θέλουν να παρεκτραπούν.

Σημαντικό επίσης θα ήταν να παραθέσουμε την αιτία που οι άνθρωποι καταφεύγουν στη χρήση του Λόγου Μίσους.

Είτε άμεσα είτε έμμεσα, σε αυτό συμβάλουν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις, δηλαδή οι παγιωμένες απόψεις και αντιλήψεις σε ζητήματα αμφιλεγόμενα, όπως η θρησκεία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός κ.ά., τα οποία ο κάθε άνθρωπος θεωρεί αλλότρια με βάση τα δικά του «πιστεύω», κι αυτό έχει αποτέλεσμα να καταφεύγει στην κριτική, στην επίθεση και στην απαξίωση. 

Σταχυολογώντας όσα προαναφέρθηκαν, προκύπτει εύλογα το ερώτημα για τον τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου.

Οι τρόποι είναι διαφορετικοί και ποικίλουν από χώρα σε χώρα, ανάλογα και με το ισχύον νομικό πλαίσιο: άλλες τάσσονται υπέρ των κυρώσεων και των ποινών με επιβολή κανόνων, ενώ άλλες -όπως οι ΗΠΑ-όχι.

Όπως και να πράξει κάθε χώρα, υπάρχουν τρεις πτυχές για περιορισμό της «Ρητορικής Μίσους»: το επίπεδο ρύθμισης περιεχομένου, το επίπεδο εποπτείας και το ρυθμιστικό επίπεδο.

Όσον αφορά το πρώτο επίπεδο, της ρύθμισης περιεχομένου, συμπεριλαμβάνονται άτομα, διαδικτυακές πλατφόρμες ή και οργανισμοί που ρυθμίζουν τον Λόγο αυτόν, δηλαδή την αντιπαραβολή του υπό εξέταση περιεχομένου με «κοινοτικά πρότυπα» των ηλεκτρονικών πλατφορμών.

Στο δεύτερο επίπεδο, στο επίπεδο εποπτείας, όλοι οι κανόνες και οι διαδικασίες ρύθμισης του Λόγου Μίσους υπόκεινται σε εξωτερικό ή εσωτερικό έλεγχο με σημαντική παρατήρηση ότι υπάρχει αξιολόγηση της διαδικασίας ρύθμισης του περιεχομένου.

Τέλος, στο ρυθμιστικό επίπεδο, οι κυβερνητικοί φορείς συμμετέχουν στην διαχείριση του διαδικτύου μέσω νόμων, που οι διαδικτυακές πλατφόρμες είναι υποχρεωμένες να ακολουθήσουν προκειμένου να μην υποστούν ποινές και κυρώσεις.

Βέβαια, σε όλες αυτές τις προοπτικές υπήρξε κριτική σχετικά με το κατά πόσο είναι εφικτά όλα αυτά να υλοποιηθούν, καθώς οι νομοθεσίες και οι λειτουργίες κάθε κοινωνίας είναι διαφορετικές.

Αναφορικά με την ελληνική νομοθεσία, η Ρητορική Μίσους δεν αποτελεί εγκληματική πράξη. Εντούτοις, ο λόγος που κατακρίνεται και τιμωρείται είναι αυτός που εκφέρεται δημόσια και προτρέπει σε ρατσιστική βία ή εξυβρίζει ρατσιστικά. 

Καταληκτικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν τρόποι για τον περιορισμό ή ακόμα και την εξάλειψη αυτής της τάσης. Είτα ατομικά, είτε συλλογικά  μέσω εκπαιδευτικών εκδηλώσεων, πολιτιστικών εκδηλώσεων, παρεμβάσεων σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Φορείς όπως ΜΚΟ και δημόσιας διοίκησης, ακόμα και ο καθένας από εμάς ατομικά. 

Η δημοσιογραφία θα μπορούσε και πρέπει να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ανάσχεση του φαινομένου, καθώς είναι άμεση και επιδραστική. Τα ΜΜΕ αλλά και η Δημοσιογραφία των Πολιτών, δηλαδή άτομα με επιρροή στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα (π.χ. bloggers, influencers) θα πρέπει να στοχεύσουν στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης με στόχο αυτή να καταστεί ο κυματοθραύστης, κατά το δυνατόν, ανάλογων φαινομένων.

Ένα καλό βήμα θα ήταν η βελτίωση της παιδείας στα ΜΜΕ και η δημιουργία των κατάλληλων εργαλείων με στόχευση στη διαδικτυακή ρητορική μίσους και στις προκλήσεις της. Προς τούτο απαιτείται παραγωγή και προώθηση ακριβούς και αληθούς δημοσιογραφικού περιεχομένου, ειδικά μηνύματα και σποτ ενημέρωσης κατά της ρητορικής μίσους, ενημέρωση για τις συνέπειες της κακής χρήσης του ιστού κ.α.

Προς τούτο απαιτείται υψηλή ποιότητα δημοσιογραφίας, υπό την έννοια ότι οι νέοι δημοσιογράφοι θα πρέπει να έχουν την άρτια κατάρτιση που επιτάσσει το λειτούργημα του Τύπου. Ταυτόχρονα, να είναι εφοδιασμένοι με τις απαιτούμενες ειδικές δεξιότητες και γνώσεις επί του θέματος, όπως για παράδειγμα ειδικά σεμινάρια και ό,τι συναφές θα μπορούσε να συμβάλει στον επιδιωκόμενο σκοπό: την αποτροπή της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο.