Portal

Φρειδερίκη Μπακούρου

Σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, η ρητορική μίσους είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εν γένει το διαδίκτυο της έχουν προσδώσει μια άνευ προηγουμένου δυναμική. Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι το πώς επηρεάζεται  ο δημόσιος διάλογος, όταν τα λογικά επιχειρήματα αντικαθίστανται από κατάρες και…. «ψοφολογίες»;;

« Ψόφα!», «Να βγάλεις καρκίνο!», «Να σου πεθάνουν τα παιδιά!», « Τι σόι μάνα είσαι εσύ που αφήνεις μόνα τα παιδιά σου και βγαίνεις έξω βράδυ;» , «Να πάτε από εκεί που ήρθατε…. Έχετε μολύνει την Ελλάδα!»……

Αυτά τα σχόλια είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα της λεγόμενης «ρητορικής μίσους», η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει μια πρωτόγνωρη δυναμική ιδιαίτερα μετά την αλματώδη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα  που απασχολεί διαχρονικά το δημόσιο διάλογο από τη στιγμή που σχετίζεται άμεσα με το δικαίωμα του καθενός στην ελευθερία της έκφρασης. Ωστόσο, μήπως εντέλει αυτού του είδους η ελευθερία συχνά  οδηγεί σε ασυδοσία;

Προσπαθώντας κανείς να αναλύσει τι είναι η ρητορική μίσους είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι με βάση τη θεωρία του κοινωνικού κονστρουξιονισμού, ο λόγος είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο άτομο ως μονάδα και την κοινωνία. Χωρίς εκείνον, όπως είναι αναμενόμενο, δεν μπορεί να υπάρξει επικοινωνία και κατ’ επέκταση κοινή νοηματοδότηση εννοιών. Παρόλ΄ αυτά,  όπως λέει και ο λαός μας «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει, αλλά κόκκαλα τσακίζει!» και στη περίπτωση της ρητορικής μίσους αυτό επιβεβαιώνεται περίτρανα.

Αναλυτικότερα, αυτού του είδους ο λόγος τροφοδοτείται από τα υφιστάμενα κοινωνικά στερεότυπα και τις προκαταλήψεις απέναντι σε οτιδήποτε αξιολογείται ως  διαφορετικό, άρα και κατώτερο από την πλειονότητα. Το ανησυχητικό όμως, είναι ότι μέσω αυτής της ομιλίας διαμορφώνεται ένα κλίμα μίσους και βίας υποδαυλίζοντας την υπάρχουσα κοινωνική ανισότητα, την οποία πολλές φορές προσπαθούμε να «καμουφλάρουμε» στο πλαίσιο των υποτιθέμενων προοδευτικών μας αντιλήψεων.

Άλλη μια πτυχή του συγκεκριμένου ζητήματος, η οποία είναι σημαντικό να μελετηθεί  είναι η επίδραση των νέων τεχνολογιών. Η έλευση του διαδικτύου ανέτρεψε τα δεδομένα οδηγώντας μας σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Βαδίζοντας σε αχαρτογράφητα νερά εγείρονται διαρκώς νέα ερωτήματα αναφορικά με τη διασφάλιση άλλων ζητημάτων, όπως η προστασία της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων, αλλά και της ελευθερίας της έκφρασης.

Αναμφισβήτητα, το διαδίκτυο και κατ’ επέκταση τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν  έναν ελεύθερο χώρο διακίνησης ιδεών και απόψεων με τεράστιο εύρος και απήχηση, όπου οποιοσδήποτε έχει το δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα. Το οξύμωρο όμως είναι  ότι όλο και περισσότερο αυτού του είδους η ελευθερία καταλήγει  σε ελευθεριότητα, από τη στιγμή που δεν υπάρχουν ούτε σαφή όρια, ούτε ένα νομικό πλαίσιο που να τα διαφυλάττει.

 Ενδεικτική είναι η διαφορά στον τρόπο χειρισμού του ζητήματος από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία συνειδητοποιώντας τη σοβαρότητα του ζητήματος έχει κάνει σημαντικά βήματα, ενσωματώνοντας διατάξεις που ποινικοποιούν διάφορες μορφές ρητορικής μίσους, ενώ οι ΗΠΑ προς τον παρόν παραμένουν άπραγες. Βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει και η αντίληψη των διαδικτυακών πλατφορμών, σύμφωνα με τις οποίες, δεν μπορούν να λειτουργούν σαν μια αόρατη διαδικτυακή αστυνομία περιεχομένου από τη στιγμή που δεν το διαμορφώνουν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους είναι ένα ζήτημα ιδιαίτερα πολύπλοκο, το οποίο δεν μπορεί να επιλυθεί με μια απλή νομοθετική ρύθμιση,  όπως έχουμε συνηθίσει μέχρι τώρα.    

Βέβαια, για να επιλυθεί ένα ζήτημα είναι απαραίτητο να εστιάσει κανείς στα βαθύτερα αίτια που το έχουν δημιουργήσει. Εν γένει ο ψηφιακός κόσμος μέσα στον οποίο πλοηγούμαστε αποτελεί  αντανάκλαση της ίδιας της κοινωνίας μας, η οποία από ό,τι φαίνεται έχει πολύ εσωτερικευμένο θυμό και αγανάκτηση. Σε όλα αυτά προστίθεται και  το γεγονός του ότι από τη στιγμή που υπάρχει η δυνατότητα, ο καθένας ΘΕΩΡΕΙ ότι  μπορεί να έχει άποψη επί παντός του επιστητού και να είναι ο απόλυτος κριτής των πάντων.

Από την άλλη πλευρά, μια εποικοδομητική κριτική βασίζεται σε ουσιώδη, λογικά επιχειρήματα, αλλά και διάλογο και όχι σε «ψοφολογίες» και «καρκίνους». Τα τελευταία επιβεβαιώνουν ότι πλέον το διαδίκτυο λειτουργεί εκτονωτικά ως ένας διαφορετικός «σάκος του μποξ»  για πολλούς χρήστες, οι οποίοι δεν έχουν μάθει  να συνομιλούν ή μάλλον δεν έχουν την υπομονή και το κουράγιο να υποβάλλουν τον εαυτό τους σε αυτή τη διαδικασία.

Καταλήγει λοιπόν κανείς στο συμπέρασμα ότι η ρητορική μίσους είναι ένα φαινόμενο πιο επίκαιρο από ποτέ, που ζητά επιτακτικά τη λύση του. Οι υποστηρικτές αυτού του μισαλλόδοξου λόγου επιμένουν ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι αναφαίρετο δικαίωμα τους, ξεχνώντας βέβαια ότι η ελευθερία κάποιου σταματά εκεί που παραβιάζει την ελευθερία κάποιου άλλου. Η επιδεικτική μείωση ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, όπως είναι οι γυναίκες, οι αλλοδαποί ή οι ΛΟΑΤΚΙ με τέτοιου είδους σχόλια είναι ενδεικτικό παράδειγμα μιας κοινωνίας με παρωπίδες, πόσο μάλλον  μιας κοινωνίας που στερείται ουσιώδους παιδείας….. Όλα ξεκινούν από εκεί….

Έχουμε φτάσει σε ένα κομβικό σημείο που σιγά σιγά οδεύουμε στην «κανονικοποίηση» αυτής της ρητορικής, Μην γελιόμαστε όμως… Αυτή η δικτατορία του «ψόφου» δεν γίνεται να είναι ο κανόνας με βάση τον οποίο διαμορφώνονται οι απόψεις στο διαδίκτυο, ωθώντας τους ανθρώπους που έχουν αντίθετες από αυτές σε αποσιώπηση λόγω του φόβου και της τρομοκρατίας που υφίστανται…

Με άλλα λόγια…. Ο «ψόφος» δεν έχει θέση στην κοινωνία μας πόσο μάλλον σε αυτό το πολυεργαλείο που λέγεται διαδίκτυο. Καλά θα κάνουμε να το εμπεδώσουμε σύντομα, πριν να είναι πολύ αργά…….