Portal

Μαρία Βασιλική Κωνσταντουλάκη

«Είσαι ακόμα παρθένα;»

«Γιατί επιλέγεις συνειδητά να φοράς στις ζωντανές εμφανίσεις σου τόσο προκλητικά ρούχα;»

«Πιστεύεις ότι αποτελείς κακό πρότυπο για τα νεαρά κορίτσια που σε παρακολουθούν και σε θαυμάζουν;»

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις ερωτήσεις που δέχθηκε η Britney Spears, ένα από τα μεγαλύτερα «είδωλα» της pop μουσικής σκηνής παγκοσμίως. Παρά την τεράστια και σπουδαία εμπορική της καλλιτεχνική επιτυχία και την αγάπη που δέχθηκε από εκατομμύρια μικρούς και μεγάλους θαυμαστές ανά την υφήλιο, από την αρχή της καριέρας της η Britney δεν αντιμετωπίστηκε—από τα Μ.Μ.Ε. κυρίως—μόνο ως καλλιτέχνιδα και performer, όπως κανονικά θα έπρεπε, αλλά και ως ένα σεξουαλικό προϊόν, με συνεντεύξεις που επικεντρώνονταν στο σώμα της, στο “sex appeal” της και στις σχέσεις της. Οι προαναφερθείσες ερωτήσεις διαιώνιζαν αισχρώς μια μισογυνιστική ατζέντα, η οποία υποστήριζε ρητά πως μια νέα γυναίκα που εκφράζει ανοιχτά τη σεξουαλικότητά της «πρέπει να τιμωρηθεί».

Όλα άρχισαν το 1998, όταν η 16χρονη Britney έκανε ντεμπούτο με το “…Baby One More Time”, μία αναμφισβήτητα διαχρονική επιτυχία. Η εμφάνιση στο βίντεοκλιπ του ομώνυμου τραγουδιού με σχολική στολή, η οποία σύμφωνα με την ίδια ήταν δική της ιδέα, αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη ενός ψυχολογικού πόλεμου από τα Μ.Μ.Ε. εις βάρος της: δημοσιογράφοι και παρουσιαστές άρχισαν να την σεξουαλικοποιούν επανειλημμένως, θεωρώντας την «προκλητική» και «απειλή για τις σημερινές νέες κοπέλες».

Από τότε «άνοιξε ο ασκός του Αιόλου»: η Britney τιμωρούνταν συστηματικά από τα media επειδή, συνδυάζοντας αθωότητα και σεξουαλικότητα, έχτισε μια πρωτοποριακή «ποπ-σταρ» περσόνα για τον εαυτό της. Ωστόσο, η τότε κοινωνία αρνούνταν να το αποδεχθεί, καθώς η Britney δεν συμβάδιζε με τα νοητά κοινωνικά πρότυπα του «καλού» ή του «χαλασμένου» κοριτσιού. Και στην εναντίωσή της σε αυτό το δίπολο βασίστηκε η ρητορική μίσους που δέχθηκε, η οποία στόχευε συστηματικά να αποσιωπήσει την ανεξαρτησία, τη σεξουαλική αυτονομία και κυρίως τη φωνή μιας γυναίκας που δεν ήθελε να σωπάσει.

«Ξύρισα το κεφάλι μου γιατί δεν ήθελα να με αγγίζουν. Κανείς δεν άκουγε τι ήθελα. Ήταν μια κραυγή για βοήθεια.»

— Britney Spears, απόσπασμα από το βιβλίο της "The Woman in Me" (2023)

Σαφώς, το επί χρόνια αφήγημα που είχαν κατασκευάσει τα Μ.Μ.Ε. για την εικόνα και την ηθική της Britney είχε αντίκτυπο στην ψυχική υγεία της ποπ τραγουδίστριας, οδηγώντας την σε ψυχολογική κατάρρευση. Το 2007, νιώθοντας την επαναλαμβανόμενη πίεση από την ομάδα της (μάνατζερ & οικογένεια) και τη συστηματική κριτική και παραβίαση της προσωπικής της ζωής από τα media και τους παπαράτσι, η Britney αποφάσισε να ξυρίσει τα μαλλιά της, ένα σύμβολο της θηλυκότητας και σεξουαλικότητάς της αλλά κυρίως της ποπ «περσόνας» της.

Η πράξη αυτή της Britney ήταν αναμφισβήτητα μια κραυγή βοήθειας, ένας τρόπος να επανακτήσει τον έλεγχο πάνω στο σώμα και στον χαρακτήρα της αλλά και να απαρνηθεί την άδικη αντικειμενοποίηση και σεξουαλικοποίησή της από τα Μ.Μ.Ε. Παρά ταύτα, δυστυχώς, τα μέσα ενημέρωσης τη χλεύασαν και εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο το ψυχολογικό «αδιέξοδο» της Britney, βαφτίζοντάς την «τρελή» και «ψυχικά ασταθή». Το μαζικό μίσος προς το πρόσωπό της «ξεδιψούσε» την ανάγκη του κοινού για κατανάλωση… ψυχαγωγικού περιεχομένου εις βάρος της ψυχικής υγείας της Britney, το οποίο αναπαρήγαγε αντίστοιχα τη ρητορική μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα blogs, δείχνοντας μηδενική ενσυναίσθηση και κατανόηση για την ψυχολογική κατάστασή της. Και φυσικά, από αυτό το περιστατικό φάνηκε το πόσο βαθιά ριζωμένη ήταν ακόμη και στην κοινωνία των 2000s η πατριαρχία και ο μισογυνισμός: όταν ένας άνδρας διάσημος «καταρρέει», θεωρείται «παρεξηγημένος» ή «καλλιτεχνικό πνεύμα». Όταν μια διάσημη γυναίκα αντίστοιχα «καταρρέει», θεωρείται «υπερευαίσθητη» και ότι αρνείται να δεχθεί… εποικοδομητική κριτική.

Η απόπειρα της Britney να φανερώσει ότι «πνίγεται» δεν εισακούστηκε ούτε από τα Μ.Μ.Ε. αλλά ούτε από την κοινή γνώμη. Αντ’ αυτού, κηρύχθηκε ως μια «παράφρων» γυναίκα και τέθηκε από την οικογένειά της υπό δικαστική κηδεμονία, η οποία στόχευε να «προστατεύσει» την ίδια ασκώντας εξονυχιστικό έλεγχο στο σώμα της, στην καριέρα και περιουσία της αλλά κυρίως στη φωνή και το πνεύμα της. Έπρεπε να περάσουν 13 ολόκληρα χρόνια για να λάβει το ποπ είδωλο την ποθητή δικαίωση, όταν οι θαυμαστές της ανέδειξαν το φεμινιστικό-κοινωνικό κίνημα #FreeBritney που επιζητούσε τη λήξη της κηδεμονίας της, ανοίγοντας πάλι τη δημόσια συζήτηση γύρω από τη γυναικεία αυτοδιάθεση, την ψυχική υγεία και το αφήγημα που επί χρόνια κατασκεύαζαν τα media για την Britney, και ταυτόχρονα επιτρέποντας στην ίδια να ανακτήσει επιτέλους τον έλεγχο της ζωής της.

Τι μας λέει η περίπτωση της Britney για την κουλτούρα της ρητορικής μίσους και των σελέμπριτι; Πρόκειται ίσως για απάνθρωπη και μισογυνιστική συμπεριφορά προς τις γυναίκες που ελέγχονται και κατακρίνονται από τα  media και την κοινωνία επειδή δεν υποτάσσονται στα κατεστημένα στερεότυπα; Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Britney Spears υπήρξε ένας «καθρέφτης» της πατριαρχικής κοινωνίας που καταναλώνει, ελέγχει και τελικά καταστρέφει τις γυναίκες που τολμούν να είναι πολύ διάσημες, πολύ ελεύθερες, ή πολύ «επικίνδυνες» για το status quo, επειδή τόλμησαν να εκφράσουν μοναδικά τη γυναικεία τους σεξουαλικότητα χωρίς ντροπή ή τύψεις.