Portal

Νικόλας Κολυτάς

Αυτή είναι μια ατάκα που ακούγεται πολύ συχνά από μια μερίδα φιλάθλων οι οποίοι αφενός είναι απογοητευμένοι από το χαμηλό αγωνιστικό επίπεδο και θέαμα των ελληνικών γηπέδων, αφετέρου έχουν  απογοητευθεί από την κουλτούρα και τον λόγο που αναπαράγεται εντός αυτών. Προφανώς και ο αθλητισμός περιλαμβάνει πάθος, ένταση και έκρηξη συναισθημάτων. Αυτή είναι η μαγεία του και δεν αισθανόμαστε καμία ανάγκη να τη βάλουμε σε καλούπια. Η συστηματική έκφραση λόγου μίσους, όμως, είναι κάτι διαφορετικό. Γιατί υποτάσσει αυτή τη μαγεία σε προϋπάρχοντα καλούπια και αφηγήσεις που έχουν γεννηθεί ήδη μέσα στην κοινωνία. Και τότε η μαγεία κάπως χάνεται, είναι η αλήθεια.

Ρητορική παραγόντων

Ο λόγος μίσους, σε όλες τις εκφάνσεις του, είναι διάχυτος στον ελληνικό αθλητισμό, ειδικά όταν αυτός οργανώνεται σε συλλογικό επαγγελματικό επίπεδο. Και παρότι πολύ συχνά η καταγραφή του εστιάζεται στα πανό των οπαδών ή στα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων, πολύ σπανιότερα αποτυπώνεται σε επίπεδο παραγόντων. Ανθρώπων που συνδέονται θεσμικά με το εκάστοτε αθλητικό σωματείο και θεωρητικά το εκπροσωπούν. Στην Ελλάδα, η φιγούρα του «επιχειρηματία-παράγοντα» είναι συνυφασμένη με την ιστορική διαδρομή του επαγγελματικού ποδοσφαίρου. Ο «πρόεδρος», πάντοτε άντρας με οικονομική επιφάνεια, αποτελεί ένα πρόσωπο πυγμής και ισχύος, που δρα στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο και που χρησιμοποιεί θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να ικανοποιήσει το σκοπό του. Μπορεί να τον βλέπει κανείς στα πρωτοσέλιδα να καπνίζει ακριβά πούρα, ή να περιστοιχίζεται από μπράβους, ή να οδηγεί το ακριβό του αυτοκίνητο.

Αυτού του είδους οι παράγοντες δεν «μασάνε» τα λόγια τους. Σε δηλώσεις των ίδιων ή σε ανακοινώσεις των ομάδων τους ενάντια σε άλλες, μπορεί να χρησιμοποιούν υποτιμητικά τη λέξη «κοριτσάκια», να αναφέρονται ειρωνικά σε ποδοσφαιριστές που φοράνε «φούστες», ή ακόμη και να προχωρούν σε πράξεις μίσους, όπως το να ακουμπήσουν ένα γυναικείο εσώρουχο στον πάγκο μιας αντίπαλης ομάδας. Τα παραπάνω αναφέρθηκαν ενδεικτικά, καθώς αν επιχειρήσει κάποιος να κάνει μια συστηματική καταγραφή λόγων και πράξεων μίσους στον ελληνικό αθλητισμό μάλλον πρέπει να γράψει βιβλίο. Το προβληματικό σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι ότι η συγκεκριμένη ρητορική και πρακτική στη χειρότερη περίπτωση ερμηνεύεται ως επίδειξη δύναμης από τον εκάστοτε παράγοντα και στην καλύτερη περίπτωση κριτικάρεται με τη μορφή χιούμορ.

ΜΜΕ και οπαδοί

Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Υπάρχει μια κανονικοποίηση του σεξιστικού-ρατσιστικού λόγου στον ελληνικό συλλογικό αθλητισμό και αυτό δεν είναι κάτι τυχαίο. Οφείλεται στο τι αφηγήσεις έχουν χτιστεί γύρω από την αθλητική ψυχαγωγία. Κλισέ ατάκες όπως ότι το «το ποδόσφαιρο είναι ανδρικό σπορ», ότι «οι γυναίκες δεν καταλαβαίνουν τι είναι το οφσάιντ» ή ότι «αν είσαι αράπης τρέχεις γρήγορα», δεν κατέβηκαν από τον ουρανό αλλά γεννήθηκαν μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο. Εντός αυτού του πλαισίου ο λόγος μίσους βρίσκει δίοδο στα ΜΜΕ και διαχέεται. Κάπως έτσι, σε αθλητική διαδραστική εκπομπή λόγου στην ελληνική τηλεόραση, παρουσιαστής δε δίσταζε να κλείνει τη γραμμή όταν καλούσε κάποια γυναίκα, ή σε πλήθος αθλητικών πρωτοσέλιδων γίνονται λογοπαίγνια με υφέρποντα ή και ωμό σεξισμό.

Παρόμοιες συμπεριφορές όμως αντανακλώνται και σε οπαδικό επίπεδο. Στην οπαδική συμπεριφορά και αντίληψη, είναι σε μεγάλο βαθμό εγγεγραμμένος ο μισογυνισμός, ο σεξισμός και ο ρατσισμός. Σε άλλες εντάσεις και αναλογίες ανάλογα με τη στάση των οργανωμένων οπαδών κάθε ομάδας βέβαια, όμως υπάρχει. Το τι μπορεί να ακούει μια γυναίκα επόπτρια ή ένας Αφρικανός ποδοσφαιριστής από μια αλαλάζουσα κερκίδα, είναι σίγουρα υλικό προς διερεύνηση. Για να μην παρεξηγηθώ, σε καμία περίπτωση δεν ισχυρίζομαι ότι το σύνολο των φιλάθλων-οπαδών συμπεριφέρονται έτσι. Απλώς η κυρίαρχη αφήγηση, αναπαράγεται με πολύ μεγαλύτερη ευκολία και κάνει πολύ περισσότερο «θόρυβο». Όπως αντίστοιχο «θόρυβο» μπορεί να κάνουν σχόλια που εμπεριέχουν λόγο μίσους σε αθλητικές αναρτήσεις στο διαδίκτυο, χωρίς να αποτελούν απαραίτητα την πλειοψηφία όσων διάβασαν την ανάρτηση.

Η αλήθεια είναι ότι η καταπολέμηση του λόγου μίσους στον ελληνικό αθλητισμό και κυρίως όπως αυτός εκδηλώνεται στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ απαιτεί πολυεπίπεδες τομές, ακόμη κι αν αυτές έρχονται από την ιστιοπλοΐα. Η καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου, δημιούργησε ένα βαθύ ρήγμα σε παγιωμένες αντιλήψεις και στάσεις θέτοντας επί τάπητος ερωτήματα που δεν μπορεί να απαντήσει εκ προοιμίου η πολιτεία, αν αυτά δεν ανοίξουν πρωτίστως σε επίπεδο κοινωνίας. Και τα ζητήματα αυτά έχουν ανοίξει. Ήδη μερίδες οργανωμένων οπαδών πήραν ανοιχτά στάση ενάντια στην κουλτούρα του βιασμού, γεγονός που αποτυπώνει μια διαδικασία συλλογικής ενδοσκόπησης και διαφορετικής έκφρασης. Και αυτό είναι κάτι πολύ χρήσιμο σήμερα.