Portal

Άννα Παπαγεωργίου

Ο ρατσιστικός λόγος είναι κάτι που συναντάμε πλέον σε πολλές εκφάνσεις της ζωής και της καθημερινότητάς μας, ενώ ταυτόχρονα τείνει να θεωρηθεί ως κάτι κοινωνικά αποδεκτό και μη αναστρέψιμο στην χώρα μας. Η ρητορική μίσους παραπέμπει σε κάθε μορφή λόγου, έκφρασης ή συμπεριφοράς που προάγει, ενθαρρύνει ή δικαιολογεί τη βία, τον αποκλεισμό ή την εχθρότητα απέναντι σε άτομα ή ομάδες ανθρώπων με βάση χαρακτηριστικά όπως η φυλή, η θρησκεία, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η εθνικότητα. Όλα αυτά είναι πιο εύκολο να προαχθούν μέσω του διαδικτύου από ανθρώπους που σίγουρα θα εντοπίσουν εκεί ομοϊδεάτες τους και θα νιώσουν ότι είναι το πλέον ασφαλέστερο μέσο για να εκφράσουν ανοιχτά την άποψή τους. Ωστόσο, έχει ίσως μεγαλύτερη σημασία να εξετάσουμε το πώς κάποιος ξεκινά να ενισχύει κοινωνικά στερεότυπα και διακρίσεις, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο περιβάλλον για πολλούς συνανθρώπους του.

Στο σχολείο, στα διαλείμματα ή ακόμη και μέσα στην τάξη, ο ρατσιστικός λόγος δεν αποτελεί σπάνιο φαινόμενο. Κι όμως, πολύ συχνά περνά απαρατήρητος ακόμη και από τους ίδιους τους καθηγητές ή υποβαθμίζεται ως «αστείο» ή «πλάκα». Φράσεις όπως «είσαι χοντρός» ή «γύρνα στην χώρα σου», οι οποίες συχνά ειπώνονται απερίσκεπτα από τα παιδιά, κρύβουν πίσω τους βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και φόβο για το διαφορετικό. Το σχολείο, ως μικρογραφία της κοινωνίας, γίνεται πεδίο όπου ο ρατσιστικός λόγος όχι μόνο εκδηλώνεται, αλλά και -αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά- αναπαράγεται και παγιώνεται. Μπορεί όμως και να είναι το πρώτο και πιο ελπιδοφόρο μέτωπο αντίστασης.

Ο ρατσιστικός λόγος στα σχολεία μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές, από τον ανοιχτό εκφοβισμό μέχρι τις πιο φαινομενικά αθώες προσβολές και παρατηρήσεις. Στην καθημερινότητά του, το παιδί ενδέχεται να εκτεθεί σε ρατσιστικά σχόλια, τα οποία μπορεί να αφορούν την εθνική καταγωγή, το χρώμα του δέρματος, τη θρησκεία ή την κοινωνική του θέση. Παρ’ όλα αυτά, τέτοια σχόλια συχνά δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν. Ωστόσο, εκείνος που τα δέχεται μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες τις οποίες δεν αντιλαμβάνεται αμέσως, καθώς όλα αυτά εντυπώνονται ως τραύμα στο υποσυνείδητο του κάθε παιδιού και κυρίως, είναι λόγια που δεν θα ξεχάσει ποτέ. Ακόμα και οι ίδιοι οι καθηγητές καμιά φορά αναπαράγουν, είτε ακούσια είτε ηθελημένα, λανθασμένες αντιλήψεις που βασίζονται σε στερεότυπα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα σχετικά πρόσφατο περιστατικό το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις και αμφιλεγόμενες απόψεις. Πρόκειται για έναν μαθητή πρώτης γυμνασίου, ο οποίος επέλεξε να βάλει φούστα για να πάει σχολείο και ένας καθηγητής του έκανε παρατήρηση, πιστεύοντας, όχι ότι η φούστα δεν ενδείκνυται για το πλαίσιο του σχολείου, αλλά πως δεν έπρεπε να την φοράει απλά και μόνο επειδή είναι αγόρι. Καμιά φορά ο ρατσιστικός λόγος μπορεί να είναι λιγότερο φανερός, αλλά εξίσου επιβλαβής. Μπορεί να πάρει και τη μορφή του «κοινωνικού αποκλεισμού» όταν ένα παιδί δεν εντάσσεται σε μια παρέα ή σε δραστηριότητες λόγω της καταγωγής του ή της διαφορετικότητάς του. Αυτό συνήθως δεν γίνεται ορατό από τους περισσότερους αλλά η συναισθηματική επιβάρυνση που προκαλεί είναι εξίσου επικίνδυνη.

Η αδιαφορία ως προς αυτό το φαινόμενο μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες τόσο για τα παιδιά που το δέχονται ατομικά, όσο και για την κοινωνία ως σύνολο. Όταν ο ρατσιστικός λόγος δεν αντιμετωπίζεται άμεσα και αποτελεσματικά, αυτό που καταλαβαίνουν τα παιδιά είναι πως τέτοιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές, και άρα δικαιολογημένες. Αυτό ενισχύει την μισσαλοδοξία και δημιουργείται μία παγιωμένη κατάσταση, σύμφωνα με την οποία δεν είναι λάθος να στιγματίζουμε και να περιθωριοποιούμε ανθρώπους επειδή είναι διαφορετικοί από εμάς. Και σίγουρα όταν ένα παιδί μεγαλώνει έχοντας τέτοιες προσλαμβάνουσες και πρότυπα, ενδέχεται να υιοθετήσει αυτές τις συμπεριφορές και να τις αναπαράξει και στην ενήλικη ζωή του. Έτσι, γίνεται ένας άνθρωπος με προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις που κρίνει τους άλλους επιφανειακά και όχι για αυτό που είναι στην πραγματικότητα.

 Η εκπαίδευση μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση του ρατσιστικού λόγου από μικρή ηλικία. Το σχολείο δεν είναι απλώς ένας χώρος εκμάθησης, αλλά και ένας χώρος ανάπτυξης κοινωνικών αξιών και δεξιοτήτων, όπως η ενσυναίσθηση, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η συνεργασία. Από τα πρώτα χρόνια τα παιδιά πρέπει να καταλαβαίνουν πόσο σημαντικό είναι να συναναστρέφονται με διαφορετικούς ανθρώπους, γιατί ο καθένας από αυτούς  έχει να τους μάθει κάτι. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι επίσης κρίσιμος. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, ως πρότυπα, πρέπει να δημιουργούν ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον για όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως. Οι εκπαιδευτικοί έχουν την ευθύνη να παρεμβαίνουν όταν παρατηρούν ρατσιστικές συμπεριφορές και να προσφέρουν στα παιδιά τα εργαλεία για να κατανοήσουν τα αίτια του ρατσισμού και τις επιπτώσεις του. Το σχολικό περιβάλλον πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένο ως προς την ανάγκη ενσωμάτωσης των παιδιών από διαφορετικές πολιτισμικές και κοινωνικές ομάδες. Η δημιουργία ενός «ανοικτού» σχολείου που ενσωματώνει και προάγει τη διαφορετικότητα είναι το πρώτο βήμα για την εξάλειψη του ρατσιστικού λόγου.

Ο ρατσιστικός λόγος δεν γεννιέται, μαθαίνεται. Το σχολείο έχει τη δύναμη να σπάσει τον κύκλο του φόβου και της προκατάληψης και να διαμορφώσει πολίτες που δεν φοβούνται τη διαφορά αλλά την αγκαλιάζουν. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται βούληση, εκπαίδευση και συνεχής επαγρύπνηση από δασκάλους, γονείς, μαθητές και κοινωνία. Γιατί το αύριο χτίζεται σήμερα, και χτίζεται μέσα στην τάξη.