Portal

Αθανασία Παπαδιώτη

Σε έναν ψηφιακό κόσμο που υποσχέθηκε περισσότερη σύνδεση, περισσότερη ελευθερία λόγου και δημιουργία στην έκφραση, η πραγματικότητα μοιάζει όλο και πιο σκοτεινή. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία έχουν καταστεί βασικό μέσο της καθημερινής ενημέρωσης, επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, μετατρέπονται σταδιακά σε εστίες διάδοσης της ρητορικής του μίσους.

Οποιοδήποτε χρήστης, πίσω από την ασφάλεια της ανωνυμίας ή της απόστασης που προσφέρει η οθόνη μπορεί να εκφράσει ρατσιστικά και ξενοφοβικά σχόλια. Το φαινόμενο αυτό εκτείνεται από την εξάπλωση υποτιμητικών σχολίων μέχρι την υποκίνηση σε βία, στοχεύοντας κυρίως ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Εκδηλώνεται κυρίως σε περιόδους κοινωνικής αστάθειας ή έντασης, ενώ οι μεγάλες πλατφόρμες, όπως το Facebook, το Instagram,το Χ και το TikTok λειτουργούν ως ενισχυτές του προβλήματος. Λόγω της αίσθησης και της ταχύτητας που προσφέρουν, ενισχύεται η διάδοση του λόγου μίσους, ο οποίος απευθύνεται όχι μόνο σε μεμονωμένα άτομα και ομάδες, αλλά και σε θεσμούς, καθώς εξαπλώνεται μέσω των συρρεουσών δηλώσεων και παραποιημένων ειδήσεων. Η εξάπλωση αυτών των φαινομένων δεν είναι πλέον απλώς ένα ηθικό ζήτημα, αλλά και νομικό και πολιτικό, καθώς εξαιτίας αυτών των συμπεριφορών δημιουργείτε ένα επικίνδυνο κλίμα πόλωσης και κοινωνική διάστασης.

Βέβαια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν ευθύνονται αποκλειστικά για την άνοδο της ρητορικής του μίσους, ούτε για την εξάπλωση ακραίων ιδεών σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν δημιούργησαν το πρόβλημα αλλά το ενίσχυσαν και του έδωσαν μια άνευ προηγουμένου ταχύτητα και εμβέλεια. Εκεί όπου παλιότερα οι ακραίες απόψεις έμεναν στο περιθώριο, σήμερα αναπαράγονται, κανονικοποιούνται και μετατρέπονται σε «τάση» με μερικά μόνο κλικ.

Οι πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram, το Χ και το TikTok έχουν γίνει πλέον μηχανές προκαταλήψεων και κακόβουλων σχολίων. Αλγόριθμοι που ενισχύουν το ακραίο περιεχόμενο για λόγους αλληλεπίδρασης, καθώς και η απουσία ισχυρών πολιτικών εποπτείας, συμβάλουν στη συνεχή ρητορική του μίσους. Θύματα όλης αυτής της κατάστασης πρώτα απ’ όλα είναι οι πιο ευάλωτες ομάδες: πρόσφυγες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, άτομα με αναπηρία, μέλη θρησκευτικών ή εθνοτικών μειονοτήτων, οι οποίοι επειδή στοχοποιούνται αντιμετωπίζουν ρατσιστικές επιθέσεις με ανυπολόγιστες ψυχολογικές συνέπειες. Έτσι λοιπόν διασπείρεται ο φόβος, εντείνεται ο διχασμός και κινδυνεύει η δημοκρατία, αφού η φωνή του μίσους ακούγεται πιο δυνατά από τη φωνή της λογικής.

Βέβαια το πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τέτοιου είδους φαινόμενα συχνά περνούν απαρατήρητα, καθώς η κοινωνία πολλές φορές παθητικά ή αμήχανα παρακολουθεί τη διάχυση του μίσους χωρίς επαρκή αντίδραση θεωρώντας το κάτι το φυσιολογικό. Επομένως η αντιμετώπιση της ρητορικής δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στη λογοκρισία, αλλά να περιλαμβάνει και τη καλλιέργεια ψηφιακού γραμματισμού, την ενίσχυση της κριτικής σκέψης και τη θεσμική ευθύνη των ίδιων των πλατφορμών. Η σιωπή απέναντι στο φαινόμενο αυτό αποτελεί συνενοχή.

Παράλληλα παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις από οργανώσεις και ερευνητές, τα μέτρα των μεγάλων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης παραμένουν ανεπαρκή. Οι μηχανισμοί αναφοράς μισαλλόδοξου περιεχομένου είναι συχνά αναποτελεσματικοί, και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι η αφαίρεση περιεχομένου ή ο αποκλεισμός λογαριασμών πραγματοποιείται μόνο μετά από δημόσια κατακραυγή και όχι προληπτικά. Αλλά και η έλλειψη λογοδοσίας αφήνει περιθώριο για την ανεξέλεγκτη εξάπλωση του λόγου του μίσους με το δημόσιο λόγο να υποβαθμίζεται συνεχώς.

Ο λόγος του μίσους λοιπόν δεν είναι απλώς προσβλητικός · είναι επικίνδυνος. Διαβρώνει τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της ανοχής δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον όπου ο διάλογος δίνει τη θέση του στην επίθεση και επιχειρηματολογία αντικαθίσταται από τον φανατισμό. Έτσι λοιπόν σε μια εποχή όπου η πληροφορία διακινείται αστραπιαία και η δημόσια σφαίρα διαμορφώνεται περισσότερο στο διαδίκτυο παρά στους φυσικούς χώρους, η προστασία από τη ρητορική του μίσους δεν είναι πολυτέλεια - είναι προϋπόθεση για να παραμείνουμε σε μια ελεύθερη, ανεκτική και δημοκρατική κοινωνία.

Photo by Anna Tarazevich: https://www.pexels.com/photo/pink-scrabble-tiles-on-white-surface-5939121/