Portal

Κατερίνα Σουφλέρη

Στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας, τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Ωστόσο, πίσω από τα φίλτρα και τα videos, κρύβεται μια σκοτεινή πραγματικότητα: η ρητορική μίσους, και ιδιαίτερα εκείνη που στοχοποιεί τις γυναίκες. Οι διαδικτυακές επιθέσεις με βάση το φύλο δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά συστηματική και οργανωμένη βία με ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις.

Γυναίκες υπό «ψηφιακή πολιορκία»

Η διαδικτυακή παρενόχληση κατά των γυναικών δεν περιορίζεται σε προσβολές. Περιλαμβάνει απειλές βιασμού, εξευτελιστικά μηνύματα, doxxing (δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών), ακόμη και εκβιασμούς με ψευδείς φωτογραφίες ή βίντεο. Όπως επισημαίνει η έκθεση της ΕΕ, οι γυναίκες δέχονται το μεγαλύτερο μέρος της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο – συχνά μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες (Έκθεση της ΕΕ).

Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο έντονη για γυναίκες που ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες, π.χ. γυναίκες με χρώμα, ομοφυλόφιλες, τρανς γυναίκες, πολιτικές ακτιβίστριες. Το μίσος διασταυρώνεται με άλλες μορφές διάκρισης και ενισχύει τον κοινωνικό αποκλεισμό τους.

Από την οθόνη στην πραγματική ζωή

Το επιχείρημα ότι «είναι απλώς το ίντερνετ» δεν αντέχει σε σοβαρή ανάλυση. Η ψηφιακή βία έχει υπαρκτές και χειροπιαστές επιπτώσεις. Πολλές γυναίκες περιορίζουν την παρουσία τους στο διαδίκτυο, ή αποσύρονται εντελώς από τις συζητήσεις. Οι ψυχολογικές συνέπειες, όπως άγχος, αϋπνία, κατάθλιψη, είναι συχνό φαινόμενο. Ειδικά όταν οι απειλές μετατρέπονται σε πραγματικές πράξεις, η γραμμή ανάμεσα στον ψηφιακό και το φυσικό χώρο καταρρέει.

Επιπλέον, δεν πρέπει να υποτιμάται η επίδραση αυτής της βίας στην ευρύτερη κοινωνία. Όταν οι γυναίκες φιμώνονται στο διαδίκτυο, μειώνεται η πολυφωνία, ο δημόσιος διάλογος γίνεται φτωχότερος και η ισότητα δέχεται πλήγμα. Το διαδίκτυο χάνει έτσι τη δημοκρατική του δυναμική και μετατρέπεται σε εχθρικό πεδίο για όσες δεν «ταιριάζουν» στην κυρίαρχη αφήγηση.

Πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης: μέρος του προβλήματος ή της λύσης;

Οι τεχνολογικές πλατφόρμες φέρουν σημαντική ευθύνη για τη διάδοση –ή την αντιμετώπιση– της ρητορικής μίσους. Το 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον Κώδικα Δεοντολογίας κατά της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο, σε συνεργασία με εταιρείες όπως το Meta και το X (πρώην Twitter) (Κώδικας Δεοντολογίας). Ωστόσο, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η εφαρμογή του είναι συχνά πλημμελής. Πολλά περιστατικά δεν αφαιρούνται έγκαιρα ή απορρίπτονται ως "μη παραβιαστικά".

Το οικονομικό συμφέρον των εταιρειών, οι αλγόριθμοι που προωθούν την τοξικότητα για περισσότερα views, και η έλλειψη διαφάνειας στις διαδικασίες αναφοράς, συμβάλλουν στη διαιώνιση του προβλήματος. Η αυτορρύθμιση αποδεικνύεται ανεπαρκής.

Tik Tok: νέα μορφή ψηφιακής πρόκλησης

Το Tik Tok, αν και δημοφιλές για τη δημιουργικότητα που ενθαρρύνει, έχει μετατραπεί σε ακόμη έναν χώρο όπου διαδίδεται μισογυνιστικός λόγος. Πολλά βίντεο με σεξιστικά σχόλια ή υποτιμητικές αναφορές στις γυναίκες κατακλύζουν την πλατφόρμα, ενώ συχνά προωθούνται από τον αλγόριθμο, φτάνοντας και σε ανήλικους χρήστες. Παρά τις πολιτικές του Tik Tok κατά της ρητορικής μίσους, οι αναφορές περιεχομένου δεν αντιμετωπίζονται πάντα αποτελεσματικά, επιτρέποντας τη διατήρηση μιας τοξικής κουλτούρας πίσω από τη φαινομενικά «διασκεδαστική» εικόνα της εφαρμογής.

Νομοθεσία και εφαρμογή: Ελλάδα και Ευρώπη

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η πρόσφατη Οδηγία για την Καταπολέμηση της Έμφυλης Βίας επιχειρεί να εντάξει την ψηφιακή βία στο ποινικό δίκαιο των κρατών-μελών. Η Ελλάδα έχει ενσωματώσει διατάξεις για την υποκίνηση μίσους, αλλά η εφαρμογή παραμένει αδύναμη, κυρίως λόγω της δυσκολίας ταυτοποίησης των δραστών και της ανεπαρκούς εκπαίδευσης των Αρχών. (Νομοθεσία).

Απαιτείται ένα ισχυρότερο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα αντιμετωπίζει σοβαρά την έμφυλη διάσταση της ψηφιακής παρενόχλησης και θα παρέχει μηχανισμούς στήριξης στα θύματα, π.χ. ψυχολογική υποστήριξη, δωρεάν νομική βοήθεια, άμεση αφαίρεση περιεχομένου.

Ο ρόλος της δημοσιογραφίας: Από την καταγραφή στην αντίσταση

Η δημοσιογραφία δεν μπορεί να μείνει ουδέτερη απέναντι σε αυτή την ψηφιακή πραγματικότητα. Ο τρόπος που τα μέσα ενημέρωσης προσεγγίζουν τη ρητορική μίσους καθορίζει το πώς την αντιλαμβάνεται και το κοινό. Η αναπαραγωγή σεξιστικών σχολίων «για τα views» ή η αποσιώπηση σοβαρών περιστατικών ενοχοποιεί τη δημοσιογραφία.

Οι φοιτητές και φοιτήτριες δημοσιογραφίας πρέπει να εκπαιδευτούν στη δεοντολογία του φύλου, να μάθουν να εντοπίζουν το μισογυνισμό πίσω από τις λέξεις, και να μη φοβούνται να ονομάσουν τη βία με το όνομά της. Ο δημοσιογραφικός λόγος πρέπει να είναι εργαλείο ορατότητας και όχι συγκάλυψης.

Εκπαίδευση - αλληλεγγύη - συλλογικότητα

Η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους δεν είναι ατομική υπόθεση. Πρέπει να γίνει συλλογικός στόχος, με έμφαση στην πρόληψη μέσω της εκπαίδευσης – στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στους χώρους εργασίας. Οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης, οι ομάδες υποστήριξης και η δικτύωση θυμάτων και αλληλέγγυων πολιτών μπορούν να δημιουργήσουν ένα εμπόδιο στην κανονικοποίηση του μίσους.

Όπως έλεγε και η φεμινίστρια Gloria Steinem: «Η σιωπή δεν είναι ουδετερότητα – είναι συνενοχή». Κάθε φορά που ανεχόμαστε τη ρητορική μίσους, αφήνουμε χώρο στο σκοτάδι να εξαπλωθεί.