Portal

Τσιουτσιουμάνου Μαρία

Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προϊόντων αποτελεί, ακόμα και μετά την είσοδο των media στη ζωή των ανθρώπων, σταθερή ιεροτελεστία της καθημερινότητάς τους. Τι γίνεται όμως όταν το ζάπινγκ συναντάει τη ρητορική μίσους; Πώς ο λόγος αυτός, στην αυθόρμητη αλλά και στην επιτηδευμένη του μορφή υπεισέρχεται στα τηλεοπτικά προγράμματα, και φτάνει στους δέκτες των τηλεθεατών;

Στο “κουτί” συναντώνται προσωπικότητες, οι οποίες  παρουσιάζονται, ή ακόμα και συνυπάρχουν σε συγκεκριμένες συνθήκες, είτε αυτές είναι τηλεοπτικά πάνελ είτε reality shows. Και στις δύο περιπτώσεις ο λόγος μίσους ελλοχεύει και κάνει αισθητή την παρουσία του. Από τις πρωινές εκπομπές έως τα βραδινά talk shows, οι αιχμηροί σχολιασμοί που ξεπερνούν συχνά τα όρια της πολιτικής ορθότητας είναι συχνοί, φέρνοντας στην επιφάνεια τη ρητορική μίσους. 

Ένας λόγος που γίνεται δημόσια, εμποτισμένος από στερεότυπα, αναμοχλεύει ατυχείς θέσεις του παρελθόντος  και “σκαλίζει πληγές” βάζοντας στο στόχαστρο ανθρώπους κατακρίνοντάς τους για τις προσωπικές τους επιλογές. Αυτές μπορεί να έχουν αφετηρία από τον τρόπο ζωής ή κάτι στην πραγματικότητα ασήμαντο, όπως ένα νούμερο: το τραπεζικό υπόλοιπο κάποιου, το νούμερο ενός ρούχου ή η ηλικία.

Άλλες φορές, τα  εμπαικτικά σχόλια στρέφονται προς τις κοινωνικές θέσεις μέσω της αναπαραγωγής απόψεων, σε μία προσπάθεια επικράτησης της ορθότερης, στερεοτυπικά, γνώμης σε συγκρουσιακή συνύπαρξη με τα νέα κοινωνικά πρότυπα. Αναμφίβολα, αυτό δεν αποτελεί από μόνο του πρόβλημα, αλλά είναι η αφορμή για στοχοποίηση και κατάκριση. Σαφώς, οι θέσεις αυτές δεν λαμβάνουν χώρα σε όλες τις υπάρχουσες εκπομπές, αποτελούν όμως συχνό φαινόμενο.

Η ρητορική μίσους πολλές φορές, αν και υπάρχει, δεν γίνεται εξ αρχής αισθητή. Συχνά, ο χαρακτηρισμός “κοινωνικός σχολιασμός” λειτουργεί σαν δούρειος ίππος, κρύβοντας μέσα πικρία ή συμπλέγματα. Τα ριάλιτι είναι ένα παράδειγμα της συνθήκης αυτής. Τόσο οι παίκτες, όσο και οι θεατές συχνά συμμετέχουν σ’ έναν φαύλο κύκλο σχολιασμών, ο οποίος ενώ στην αρχή μοιάζει ακίνδυνος κρύβει την ανετοιμότητα του κοινού να δεχθεί έναν άνθρωπο με διαφορετικό παρουσιαστικό ή τρόπο σκέψης και θέσης.

Παρά ταύτα, θα ήταν άδικο να λεχθεί πως αυτό συμβαίνει μόνο στα πλαίσια των ψυχαγωγικών εκπομπών. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι ειδήσεις ενθαρρύνουν τέτοια περιστατικά. Τακτικά, τα δελτία ειδήσεων γίνονται περιβάλλοντα διενέξεων με αφορμή την ίδια την ρητορική μίσους.

Πρόσφατο παράδειγμα αποτέλεσε η συμπεριφορά βουλευτή στην Εθνική Πινακοθήκη. Τα τηλεοπτικά κανάλια δεν αντιμετώπισαν το γεγονός σαν είδηση εστιάζοντας στην ουσία, αλλά σχολίασαν το θέμα, ανοίγοντας δύο διαφορετικά στρατόπεδα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο λόγος μίσους μετουσιώθηκε σε παραπάνω από μία απόψεις και δεν έμεινε στα λεπτά του τηλεοπτικού αέρα. Ακόμα και οι εκπομπές πήραν θέση για τους πίνακες και τη σύνδεση με  το θρησκευτικό αίσθημα, γεγονός που δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για συζητήσεις, οι οποίες ανέδειξαν την ρητορική μίσους προς την διαφορετική σκοπιά του καλλιτέχνη.

Η συγκεκριμένη συμπεριφορά στην πινακοθήκη σαφώς δεν αποτελεί θέμα που προκλήθηκε από την τηλεόραση, η στάση ωστόσο που διατηρήθηκε όξυνε τα πνεύματα και στην ουσία δεν αναδείχθηκε ως μοναδικό ζήτημα η μη αποδεκτή συμπεριφορά που έλαβε χώρα σε έναν χώρο που πρεσβεύει την ελεύθερη έκφραση.

Όλα αυτά δεν θα είχαν την ίδια βαρύτητα αν επιρροή τους έμενε στα νούμερα τηλεθέασης, τα οποία στην πραγματικότητα κάτι εκφράζουν. Το ζήτημα έγκειται στη δύναμη του συγκεκριμένου μέσου, αλλά και του περιεχομένου του, στο κοινό. Πολλές φορές τα τηλεοπτικά δρώμενα φαίνεται να χρησιμοποιούν τέτοιου είδους λόγο για να προκαλέσουν και  να “προσκαλέσουν” το κοινό. Αυτό δεν είναι πάντα εμφανές και το ίδιο προκλητικό.

Ο όρος “political correct”, η λεγόμενη πολιτική ορθότητα, έχει αμβλύνει τα περιθώρια της ατόφιας ρητορικής μίσους, ως ένα βαθμό, αλλά σε αρκετές στιγμές τα βίαια αυτά σχόλια προωθούνται με το προσωπείο της αποτυχημένης σάτιρας, ή απλώς ως ατυχείς στιγμές. Τι συμβαίνει όμως ακόμα και όταν το μονταρισμένο υλικό παιχνιδιών πολλές φορές θίγει ανθρώπους; Μήπως τελικά η ρητορική μίσους χρησιμοποιείται συχνά στον βωμό της θεαματικότητας;

Η ρητορική μίσους δεν είναι απλά ένα κατάλοιπο. Είναι μια κατάσταση, η οποία  φέρνει αμηχανία και θλίψη στους ανθρώπους. Πράγματι έχει γίνει κάποια πρόοδος. Θα ήταν επικίνδυνο να θεωρηθεί οποιοδήποτε τηλεοπτικό υλικό κακεντρεχές. Χρειάζεται όμως κριτική σκέψη και προσοχή, τόσο από το τηλεοπτικό κοινό στο να απομονώνει και να εναντιώνεται σε τέτοιου είδους περιεχόμενα κατά την καταναλωτική διαδικασία, όσο και η ίδια η τηλεόραση να προβάλει σε ακόμα μεγαλύτερο φάσμα υγιές περιεχόμενο.

Φωτογραφία από yousafbhutta από το Pixabay