Portal

Μαρινέλλα Χαραλάμπους

Σε μια εποχή όπου η πληροφορία διαδίδεται με ταχύτητα φωτός, τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, της πολιτικής συνείδησης και της κοινωνικής συνοχής. Ωστόσο, η δύναμή τους αυτή συνοδεύεται και από μια ιδιαίτερα σοβαρή ευθύνη: την ευθύνη απέναντι στη ρητορική μίσους.

Η ρητορική μίσους και οι επιπτώσεις της: Η ρητορική μίσους αποτελεί μορφή επικοινωνιακής βίας που χρησιμοποιεί το λόγο ως όπλο κοινωνικού αποκλεισμού. Δεν πρόκειται απλώς για μια «σκληρή άποψη» ή «αντιπαραθετικό λόγο». Αντιθέτως, είναι συστηματική και στοχευμένη, επιδιώκοντας να στιγματίσει, να απαξιώσει ή να καταστήσει ανεπιθύμητες ολόκληρες ομάδες του πληθυσμού, βασισμένη σε χαρακτηριστικά που οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν έχουν επιλέξει, όπως η καταγωγή τους, η θρησκευτική τους ταυτότητα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η αναπηρία ή το φύλο τους.

Από τον λόγο στην πράξη: Η ρητορική μίσους είναι επικίνδυνη γιατί δεν παραμένει ποτέ απλώς θεωρητική. Σταδιακά «οπλίζει» την κοινή γνώμη με προκαταλήψεις, δημιουργεί συνθήκες αποδοχής της βίας ή της περιθωριοποίησης και καλλιεργεί το έδαφος για διακρίσεις και εγκλήματα μίσους.

Ακόμα και σε δημοκρατικές κοινωνίες, η εξοικείωση με το λόγο του μίσους οδηγεί σταδιακά στην αποδοχή του ως «φυσιολογικού» μέρους του δημόσιου διαλόγου. Αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνίες αρχίζουν να ανέχονται τις διακρίσεις, να σιωπούν μπροστά στον ρατσισμό και να δικαιολογούν την καταστολή ή την περιθωριοποίηση «ενοχλητικών» μειονοτήτων.

Συναισθηματικές και ψυχολογικές συνέπειες: Τα θύματα της ρητορικής μίσους βιώνουν συνεχές αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και απόρριψης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικά τραύματα, κοινωνική απόσυρση, αλλά και μείωση της συμμετοχής τους στον δημόσιο βίο. Όταν κάποιος νιώθει ότι απειλείται λόγω της ταυτότητάς του, παύει να εκφράζεται ελεύθερα, να διεκδικεί τα δικαιώματά του ή να συμμετέχει ισότιμα στην κοινωνία. Με άλλα λόγια, η ρητορική μίσους ακυρώνει στην πράξη τη δημοκρατική συμμετοχή.

Κανονικοποίηση της βίας: Όσο περισσότερο αναπαράγεται η ρητορική μίσους, τόσο πιο φυσιολογική μοιάζει. Αυτό οδηγεί στον κίνδυνο της κανονικοποίησης της βίας, όπου το να ακούγονται ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια δημόσια δεν προκαλεί πλέον αντιδράσεις, αλλά περνά απαρατήρητο ή αντιμετωπίζεται με ανοχή. Σε αυτό το περιβάλλον, η πιθανότητα εμφάνισης σωματικής βίας, θεσμικής ή συμβολικής αυξάνεται κατακόρυφα.

Ο ρόλος των ΜΜΕ ως διαμορφωτές αντίληψης: Τα μέσα ενημέρωσης έχουν τη δύναμη να ενισχύουν ή να αποδυναμώνουν τέτοιου είδους ρητορική. Είτε πρόκειται για τηλεοπτικές εκπομπές, άρθρα στον Τύπο είτε για αναρτήσεις σε διαδικτυακές πλατφόρμες, ο τρόπος με τον οποίο επιλέγεται, παρουσιάζεται και σχολιάζεται η πληροφορία έχει άμεσο αντίκτυπο στο πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες την πραγματικότητα.

Όταν τα ΜΜΕ προβάλλουν χωρίς κριτική λόγους μίσους ή απόψεις που εμπεριέχουν διακρίσεις, συμβάλλουν ακόμα και άθελά τους στην κανονικοποίηση αυτών των απόψεων. Αντίθετα, η υπεύθυνη δημοσιογραφία καλείται να αποδομήσει τη ρητορική μίσους, να ενημερώσει με ακρίβεια και να καλλιεργήσει την ανεκτικότητα και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα.

Ηθική και δημοσιογραφική δεοντολογία: Η ελευθερία του λόγου είναι θεμέλιος λίθος της δημοκρατίας, αλλά δεν σημαίνει ελευθερία διάδοσης του μίσους. Η δημοσιογραφική δεοντολογία επιβάλλει την αποφυγή της προβολής μισαλλόδοξων απόψεων και την απόρριψη της επιλεκτικής παρουσίασης γεγονότων με σκοπό την υποκίνηση φόβου ή προκατάληψης.

Οφείλουν, τα ΜΜΕ να ελέγχουν τις πηγές τους, να αναγνωρίζουν πότε μια δήλωση ξεπερνά τα όρια της ελεύθερης έκφρασης και διολισθαίνει στη ρητορική μίσους, και να υιοθετούν έναν σαφή και μηδενικής ανοχής λόγο απέναντι σε φαινόμενα ρατσισμού, ξενοφοβίας και διακρίσεων.

Συμπερασματικά, η κοινωνική επιρροή των μέσων ενημέρωσης καθιστά αναγκαία την άσκηση της δημοσιογραφίας με υπευθυνότητα και ηθική. Σε έναν κόσμο όπου η παραπληροφόρηση και η ρητορική μίσους βρίσκουν εύκολα πρόσφορο έδαφος, η ευθύνη των μέσων δεν είναι απλώς επαγγελματική αλλά και κοινωνική. Η προώθηση του σεβασμού, της ανεκτικότητας και της αλήθειας δεν είναι πολυτέλεια, είναι καθήκον.

Φωτογραφία από Shotkitimages από το Pixabay