Portal

Ξένια Σαρατσιώτη

Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα φθηνό μέσο επικοινωνίας που επιτρέπει σε οποιονδήποτε να προσεγγίζει γρήγορα εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο (Silva et al. 2016). Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) είναι μία ομάδα διαδικτυακών εφαρμογών που βασίζονται στα θεμέλια του web 2.0 και επιτρέπουν τη δημιουργία και ανταλλαγή περιεχομένου. Από μόνα τους δεν έχουν περιεχόμενο, είναι contentless. Το περιεχόμενο παράγεται από τους χρήστες (Kaplan & Haenlein 2010).

Ο καθένας, λοιπόν, μπορεί να δημοσιεύσει περιεχόμενο και όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να το αναπαράγει, να το προωθήσει, να αλληλεπιδράσει, σε μια εξέλιξη που σηματοδοτεί ένα κομβικό σημείο, μία επανάσταση μετασχηματισμού της κοινωνίας μας. Η δυναμική αυτή φύση των ΜΚΔ αποτελεί ταυτόχρονα πρόκληση, διότι δίδει το βήμα για επιβλαβείς τοποθετήσεις και σχόλια για ορισμένες ομάδες ανθρώπων. Πρόκειται για τη «σκοτεινή» πλευρά των ΜΚΔ, καθώς προσφέρουν γόνιμο έδαφος για συζητήσεις που προκαλούν πόλωση με χρήση προσβλητικού λόγου (Mondal et al. 2017). Να σημειωθεί ότι η ύπαρξη αυτοματοποιημένων προφίλ (bots) καθιστά τα ΜΚΔ ακόμα καταλληλότερες πλατφόρμες για τη διάδοση ιδεών ή/ και πρακτικών μίσους.

Κατά τον Hall (2013) η αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου ως όχημα μίσους είναι φαινομενικά αδιαμφισβήτητη, είτε από οργανωμένες ομάδες είτε από ανεξάρτητα άτομα που εκφράζουν ατομικά την προκατάληψη και την εχθρότητα με πιο απλό τρόπο. Σύμφωνα με τον Awan (2016) στον διαδικτυακό χώρο υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός διαδικτυακών εικονικών κοινοτήτων και ομάδων μίσους που τον χρησιμοποιούν για να μοιραστούν μία βίαιη, ισλαμοφοβική και ρατσιστική αφήγηση που επιχειρεί να δημιουργήσει ένα εχθρικό εικονικό περιβάλλον. Ο Awan σε προηγούμενες εργασίες του (Awan 2014; Awan & Zempi 2015) είχε παρατηρήσει ότι η διαδικτυακή ρητορική μίσους μπορεί να ενταθεί συλλήβδην μετά από συγκεκριμένα γεγονότα, όπως έγινε μετά από τις επιθέσεις στο Παρίσι το 2015 και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες το 2016. Την ίδια άποψη έχουν και οι Williams et al. (2019), προσδιορίζοντας ότι η διαδικτυακή ρητορική μίσους τείνει να είναι αυξημένη για διάστημα 24-48 ωρών μετά από σημαντικά εθνικά ή διεθνή γεγονότα, όπως μία τρομοκρατική επίθεση, και ακολούθως παρατηρείται μία μείωση παρά το γεγονός ότι οι αναφορές διαδικτυακού μίσους μπορούν να παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα για αρκετούς μήνες.

Κατά τους Räsänen et al. (2016), το διαδικτυακό μίσος- σε αντίθεση με τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο ή το cyberstalking που στοχοποιεί άτομα-, επικεντρώνεται σε ομάδες. Συνήθως υποβαθμίζει μία κοινωνική ομάδα και τα μέλη της βάσει της φυλής, του φύλου, της εθνικότητας, της εθνοτικής καταγωγής, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της θρησκείας ή ακόμα και της κατάστασης αναπηρίας. Μελέτες προηγούμενων χρόνων στη Φινλανδία, στην Ιταλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, της Ρουμανία έδειξαν ότι η έκταση του βιώματος της έκθεσης στο διαδικτυακό μίσος είναι ισχυρότερη στις γυναίκες και στους μετανάστες (Jubany & Roiha 2016; Silva et al. 2016; Savimäki et al. 2020; Lingiardi et al. 2020).

Στην έρευνα των Lingiardi et al. (2020) με τίτλο «Ιταλικός χάρτης μίσους», χρησιμοποιήθηκε λεξικολογική ανάλυση σε 2.659.879 tweets (από 879.428 προφίλ Twitter) για μια περίοδο 7 μηνών, απ’όπου προέκυψε ότι 412.716 από αυτά τα tweets απευθύνονταν με αρνητικά φορτισμένους όρους σε μία από τις προαναφερθείσες ομάδες- στόχους. Πιο συγκεκριμένα το 60.4% στοχοποιούσαν τις γυναίκες, το 10.4% τους μετανάστες, το 10.3% την LGBT κοινότητα, το 6.4% τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους και το 6.1% τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Όπως υποστηρίζουν και οι ερευνητές, τα ευρήματα παρέχουν μία εικόνα των συμπεριφορών και των στάσεων της κοινότητας έναντι κοινωνικών, εθνοτικών, σεξουαλικών και μειονοτικών ομάδων προάγοντας τη μισαλλοδοξία και τα στερεότυπα.

# hashtags

Τα hashtags αποτελούν πρόθεμα για την ένδειξη ενός όρου αναζήτησης. Σε περίπτωση που χρησιμοποιείται με επαρκή συχνότητα τότε περιλαμβάνεται στη λίστα με τα trending topics προωθώντας ένα θέμα ή έναν όρο (επομένως και τα tweets με τους συντάκτες τους) σε ένα κοινό που επεκτείνεται πέρα από τη λίστα των ακολούθων του χρήστη που χρησιμοποίησε το hashtag. Εκτός όμως από το θέμα της αναζήτησης και της προβολής, τα hashtags έχουν πολλά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την συμμετοχική κουλτούρα, όπως επισημαίνει η Page (2012). Σύμφωνα με την Kadiri (2017) το hashtag συνδέεται με την σύγχρονη κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης, διότι η εμβέλειά του δεν περιορίζεται στα παραδοσιακά όρια και τους περιορισμούς της επικοινωνίας. Ένα hashtag μπορεί να ενώσει άτομα από όλο τον κόσμο που ενδιαφέρονται για οποιοδήποτε θέμα.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν μόνο στο Twitter που είναι μία πλατφόρμα με τη λειτουργία του microblogging. Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν στο Instagram, όπου οι χρήστες μπορούν να δημοσιεύουν φωτογραφίες με hashtags στη λεζάντα και προσφάτως άρχισαν να χρησιμοποιούνται και στο Facebook για την συμπλήρωση των αναρτήσεων. Η χρήση των hashtags στο Twitter είναι ένα μέσο για την κατασκευή της ταυτότητας των χρηστών του μέσου ώστε να κερδίζει αυξημένη προσοχή (Page 2012). Το πρόθεμα αυτό επιτρέπει την προβολή και παρέχει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με άλλους χρήστες του μέσου.

Η συγκέντρωση tweets μέσω των hashtags μπορεί να δημιουργήσει ένα πολυφωνικό backchannel, δημιουργώντας για παράδειγμα ένα σχόλιο για ένα συγκεκριμένο γεγονός ή επιτρέπει στο κοινό να συμμετέχει κατά κάποιον τρόπο σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα σε πραγματικό χρόνο προάγοντας την διαδικτυακή «συνομιλία» (Reinhardt et al. 2009; Anstead & O’Loughlin 2010; Huang et al. 2010).

#Ισλαμοφοβία

Η «δαιμονοποίηση» των Μουσουλμάνων γίνεται ουσιαστικά με την εννοιολογική σύνδεσή τους με την τρομοκρατία. Έτσι κάθε Μουσουλμάνος αντιμετωπίζεται ως δυνητικός τρομοκράτης, κάτι το οποίο οδηγεί στην παρερμηνεία της ομάδας αυτής από την κοινωνία και στη δημιουργία μιας στρεβλής κοινωνικής αντίληψης για τους ανθρώπους που ασκούν το Ισλάμ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όλοι οι Άραβες μπορούν να ταυτιστούν ως ριζοσπαστικοποιημένοι μουσουλμάνοι και τρομοκράτες. Κατά συνέπεια στιγματίζεται η μουσουλμανική κοινότητα, προάγεται ο ρατσισμός και η ισλαμοφοβία (Civila et al. 2020).

Ένα από τα πιο δημοφιλή hashtag του 2015 ήταν το #KillAllMuslims. Την ίδια χρονιά χρησιμοποιήθηκε και το #Pakemon, ένας συνδυασμός του Pokemon και του Πακιστάν, για την ενεργοποίηση μιας αντι-μουσουλμανικής εκστρατείας. Οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις στην Κολωνία την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2016 οδήγησαν στη δημιουργία των hashtags #rapefugee, #rapeugee, #rapugee που συνδύαζαν τους όρους «βιασμός» και «πρόσφυγας», συνδέοντας το Ισλάμ με την σεξουαλική βία (Evolvi 2018).

Άλλα δημοφιλή hashtags τόσο στο Twitter όσο και στο Instagram είναι: #StopIslam, #StopIslamizationofEurope, #IslamTerrorist, #banislam, #islamistheproblem, #religionofhate, #deportallmuslims.

#Μεταναστευτικό_Προσφυγικό

Οι μεταναστευτικές ροές έχουν τη δύναμη να αλλάζουν τα δημογραφικά στοιχεία σε οποιαδήποτε χώρα και είναι ένα από τα περισσότερο αμφιλεγόμενα θέματα στις περισσότερες δυτικές χώρες (Grover et al. 2019). Ο τρόπος με τον οποίο κάθε χώρα διαχειρίζεται το μεταναστευτικό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση των πολιτών που έχουν γεννηθεί σε αυτή τη χώρα, σύμφωνα με τους Grover et al. (2019). Κατά τους O’Rourke & Sinnott (2006) οι απόψεις των πολιτών για τη μετανάστευση επηρεάζονται από οικονομικούς και κοινωνικοψυχολογικούς λόγους. Έτσι, τα επιχειρήματα εστιάζονται στις δυνητικές οικονομικές διαφορές λόγω περιορισμένων πόρων μεταξύ των γηγενών και των μεταναστών, ενώ δεν λείπουν τα επιχειρήματα σχετικά με τη διαφορετικότητα στην θρησκεία την εθνική ταυτότητα, τη γλώσσα κλπ. Τα hashtags που αναπτύχθηκαν σχετικά με το μεταναστευτικό/ προσφυγικό από το 2013, μετά το ναυάγιο στη Λαμπεντούζα, και εντεύθεν περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: #lathrometanastes, #SaveGreece, #Lampedusa, #Immigration, #PatriaOMuerte, #stopinvasione. Είναι σαφής η αναφορά στην έννοια της εισβολής, της εσωτερικής ασφάλειας, του «θανάτου» της πατρίδας. Τα μηνύματα αυτά δεν αποτελούν παρά έκφραση της ξενοφοβίας και αναπαραγωγή στερεοτύπων.

#Σεξισμός

Στο Twitter πολλά σεξιστικά hashtags έχουν γίνει δημοφιλή. Πολλά από αυτά προωθούν στερεότυπα και εχθρικότητα έναντι των γυναικών (#LiesToldByFemales, #IHateFemalesWho, #womensPlaceIsInTheKitchen, #shutthehellupwomen, #keepwomendown, #womenaredemons, #AllWomenBelongInTheKitchen). Άλλα δηλώνουν ότι οι άνδρες είναι υπεύθυνοι για την ρύθμιση της συμπεριφοράς των γυναικών και ότι οι γυναίκες πρέπει να υπαχθούν στην ανδρική εξουσία (#RulesForGirls, #MyGirlfriendNotAllowedTo). Υπάρχουν επίσης εκείνα που προωθούν τους βίαιους χειρισμούς των γυναικών και την αντίληψη ότι οι γυναίκες προορίζονται μόνο για την γενετήσια πράξη (#ThatsWhatSlutsDo, ItsNotRape).

#Τρομοκρατία

Στο παρελθόν οι τρομοκρατικές ομάδες βασίζονταν στα παραδοσιακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για να διαδώσουν τα μηνύματά τους, όπως για παράδειγμα η Αλ- Κάιντα που απευθυνόταν στα ακροατήρια με δηλώσεις που είχαν καταγραφεί σε βιντεοκασέτες. Η επικοινωνιακή στρατηγική που υιοθέτησε ο ISIS ήταν διαφορετική. Θεωρείται η πρώτη ισλαμική τρομοκρατική ομάδα που έκανε μαζική χρήση του Διαδικτύου και χρησιμοποίησε τα ΜΚΔ για να διαδώσει το μήνυμά του, να κερδίσει υποστηρικτές και να προσηλυτίσει (Klausen 2015; Bodine-Baron et al. 2016; Greenberg 2016; Novenario 2016; Ceron et al. 2019). 

Την περίοδο 2014-2015 ο ISIS έφτασε στο απόγειο της δύναμής του, σύμφωνα με μελέτη (Alfifi et al. 2018; Alfifi et al. 2019) διατηρούσε 23.880 λογαριασμούς στο Twitter και δημοσίευσε 17.434.323 tweets. Οι χρήστες που σχετίζονται με τα retweets αυτών των αρχικών λογαριασμών και που εξέφρασαν την υποστήριξη και συμπάθεια προς τον ISIS υπολογίζονται σε 20.536.162 λογαριασμούς, δημοσιοποιώντας συνολικά 7.325.086.100 tweets. Τα hashtags που χρησιμοποίησε ήταν: #The_Organization_of_Daesh, #Islamic_State, #The_Islamic_State, #The_Islamic_Caliphate, #Daesh, #Saladin_Region, #Decisive_Storm, #Ramadi, #Takrit.

Τα social media δεν έχουν μόνο «σκοτεινή» πλευρά

Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης όπως είδαμε, στο πλαίσιο της ελεύθερης έκφρασης των χρηστών τους, μπορούν να αποτελέσουν πεδίο διάδοσης και εφαρμογής της ρητορικής μίσους χρησιμοποιώντας το σύμβολο των hashtags. Ένα σύμβολο που μπορεί από τη μία να ακολουθείται από έναν όρο προς αναζήτηση, αλλά πολλές φορές αναπαράγεται δημιουργώντας μία «τάση». Τα μέτρα ελέγχου και καταστολής από τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης βάσει των εθνικών και διεθνών κανονισμών δεν είναι πάντα αποτελεσματικά. Νέοι λογαριασμοί δημιουργούνται και δεν είναι δύσκολο να ξανακερδίσουν υποστηρικτές και «ακολούθους». Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να καταδικάσουμε τα ΜΚΔ, διότι έχει αποδειχθεί ότι μέσω της συμμετοχικότητας που τα χαρακτηρίζει, αποτελούν πεδία διαμόρφωσης και ελέγχου της πολιτικής, αλλά επίσης μέσω του διαδικτυακού ακτιβισμού έχουν συμβάλει στην κατάδειξη ενός προβλήματος και έχουν οδηγήσει στην αλλαγή των σχετιζόμενων πολιτικών προς όφελος των προσβαλλόμενων κοινωνικών ομάδων.

Βιβλιογραφία:

Anstead, N. and O’Loughlin, B. (2010). The Emerging Viewertariat: Explaining Twitter Responses to Nick Griffin’s Appearance on BBC Question Time. UEA School of Political, Social and International Studies Working Paper Series 1.

Awan, I. & Zempi, I., 2016. The affinity between online and offline anti-Muslim hate crime: Dynamics and impacts. Aggression and Violent Behavior. 27. 10.1016/j.avb.2016.02.001.

Awan, I., 2014. Islamophobia and Twitter: A Typology of Online Hate Against Muslims on Social Media. Policy & Internet. 6. 10.1002/1944-2866.POI364.

Awan, I., 2016. Islamophobia on Social Media: A Qualitative Analysis of the Facebook's Walls of Hate. International Journal of Cyber Criminology, 10(1).

Hall, N., 2013. Hate crime. London: Routledge.

Huang J., Thornton K.M. and Efthimiadis E., 2010. Conversational tagging in Twitter. In: Proceedings of the 21st ACM Conference on Hypertext and Hypermedia. Toronto: ACM.

Mondal, M., Silva, L.A. and Benevenuto, F., 2017, July. A measurement study of hate speech in social media. In Proceedings of the 28th acm conference on hypertext and social media (pp. 85-94).

Page, R., 2012. The Linguistics of Self-Branding and Micro-Celebrity in Twitter: The Role of Hashtags. Discourse & Communication. 6(2). 181-201. https://doi.org/10.1177/1750481312437441 .

Reinhardt W., Ebner M., Beham G. and Costa C., 2009. How people are using Twitter during conferences. In: Hornung-Prähauser V and Luckmann M (eds) Creativity and Innovation Competencies on the Web. Proceeding of the 5th EduMedia Conference, Salzburg, pp. 145–156.

Kaplan, A.M. and Haenlein, M., 2010. Users of the world, unite! The challenges and opportunities of Social Media. Business horizons, 53(1), pp.59-68.

Räsänen, P., Hawdon, J., Holkeri, E., Keipi, T., Näsi, M. and Oksanen, A., 2016. Targets of online hate: Examining determinants of victimization among young Finnish Facebook users. Violence and victims, 31(4), pp.708-725.

Savimäki, T., Kaakinen, M., Räsänen, P. and Oksanen, A., 2020. Disquieted by online hate: Negative experiences of Finnish adolescents and young adults. European Journal on Criminal Policy and Research, 26(1), pp.23-37.

Lingiardi, V., Carone, N., Semeraro, G., Musto, C., D’Amico, M. and Brena, S., 2020. Mapping Twitter hate speech towards social and sexual minorities: a lexicon-based approach to semantic content analysis. Behaviour & Information Technology, 39(7), pp.711-721.

Jubany, O. and Roiha, M., 2016. Backgrounds, experiences and responses to online hate speech: a comparative cross-country analysis. Barcelona: Universitat de Barcelona.

Williams, M. L., Eccles-Williams, H. and Piasecka, I. (2019), Hatred Behind the Screens: A Report on the Rise of Online Hate Speech. Mishcon de Reya.

Silva, L., Mondal, M., Correa, D., Benevenuto, F. and Weber, I., 2016. Analyzing the targets of hate in online social media. In Proceedings of the International AAAI Conference on Web and Social Media 10(1).

Evolvi, G., 2018. Hate in a tweet: Exploring internet-based islamophobic discourses. Religions, 9(10), p.307.

Page, R., 2012. The linguistics of self-branding and micro-celebrity in Twitter: The role of hashtags. Discourse & communication, 6(2), pp.181-201.

Civila, S., Romero-Rodríguez, L.M. and Civila, A., 2020. The Demonization of Islam through Social Media: A Case Study of# Stopislam in Instagram. Publications, 8(4), p.52.

Kadiri, D., 2017. Social Media Meets Social Justice: The Role of the Hashtag in the Contemporary Conversation on Race. Critical Disobedience, Social Justice, Nationalism & Populism, Violent Demonstrations and Race Relations. Salem: Hackensack.

Ziems, C., He, B., Soni, S. and Kumar, S., 2020. Racism is a virus: Anti-asian hate and counterhate in social media during the covid-19 crisis. arXiv preprint arXiv:2005.12423.

Grover, T., Bayraktaroglu, E., Mark, G. and Rho, E.H.R., 2019. Moral and affective differences in us immigration policy debate on twitter. Computer Supported Cooperative Work (CSCW), 28(3), pp.317-355.

O'Rourke, K.H. and Sinnott, R., 2006. The determinants of individual attitudes towards immigration. European journal of political economy, 22(4), pp.838-861.

Ceron, A., Curini, L. and Iacus, S.M., 2019. ISIS at its Apogee: The Arabic discourse on Twitter and what we can learn from that about ISIS support and foreign fighters. Sage open, 9(1), p.2158244018789229.

Klausen, J., 2015. Tweeting the Jihad: Social media networks of Western foreign fighters in Syria and Iraq. Studies in Conflict & Terrorism, 38(1), pp.1-22.

Novenario, C.M.I., 2016. Differentiating Al Qaeda and the Islamic State through strategies publicized in Jihadist magazines. Studies in Conflict & Terrorism, 39(11), pp.953-967.

Greenberg, K.J., 2016. Counter-radicalization via the internet. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 668(1), pp.165-179.

Bodine-Baron, E., Helmus, T.C., Magnuson, M. and Winkelman, Z., 2016. Examining ISIS support and opposition networks on Twitter. RAND Corporation Santa Monica United States.

Alfifi, M., Kaghazgaran, P., Caverlee, J. and Morstatter, F., 2019, July. A large-scale study of ISIS social media strategy: Community size, collective influence, and behavioral impact. In Proceedings of the international AAAI conference on web and social media (Vol. 13, pp. 58-67).

Alfifi, M., Kaghazgaran, P., Caverlee, J. and Morstatter, F., 2018. Measuring the impact of ISIS social media strategy. MIS2. Marina Del Ray, California