Portal

Αλεξάνδρα Γκνατισίν

Το φαινόμενο της «διαδικτυακής ασυδοσίας» (online social disinhibition) αναφέρεται στην ευκολότερη αυτοαποκάλυψη και επομένως τον μειωμένο αυτοπεριορισμό του ατόμου εντός του διαδικτύου. Οι παρεκκλίνουσες συμπεριφορές ακμάζουν χάρη στην ανωνυμία, την ασυγχρονία και την έλλειψη ενσυναίσθησης που χαρακτηρίζουν τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις.

Ο λόγος μίσους συνιστά ένα ευρέως διαδεμένο φαινόμενο, τόσο που δυστυχώς θεωρείται πλέον συνηθισμένος και αναμενόμενος. Οι υποκινητές του λόγου μίσους στοχοποιούν δημοσίως συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, και δη συγκεκριμένα ατομικά χαρακτηριστικά όπως το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία και τη σεξουαλικότητα, προσβάλλοντας την προσωπικότητα και συχνά υποκινώντας σε περαιτέρω βία και επιθετικότητα. Γι’αυτό και ο λόγος μίσους είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με αντίστοιχα κοινωνικά φαινόμενα, όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η μισαλλοδοξία και το (cyber)bullying με τα οποία αλληλοτροφοδοτείται.

Όλα αυτά είναι λίγο έως πολύ γνωστά, ενώ γινόμαστε μάρτυρες ή και θύματα του λόγου μίσους καθημερινά, τόσο στο φυσικό όσο και στο ψηφιακό περιβάλλον.  Μάλιστα, συναντάμε τόσο συχνά το εν λόγω φαινόμενο διαδικτυακά, που δεν αναρωτιόμαστε πλέον το γιατί. Θα μπορούσαμε να εικάσουμε, ότι ενδεχομένως πρόκειται για μια σταδιακή μετατόπιση από τον πραγματικό χώρο στον κυβερνοχώρο, ειδικά εν μέσω της εποχής της πανδημίας και πως σ’αυτό οφείλονται τα αυξημένα ‘κρούσματα’ των ομάδων μίσους που διασπείρουν τη βία και επιθετικότητα στο μιντιακό περιβάλλον. Ίσως όντως να έχει συμβάλλει σ’αυτό και η επιβεβλημένη πλέον ψηφιοποίηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, αλλά σίγουρα δε συνιστά τη ρίζα του προβλήματος.

Ο διαδικτυακός λόγος μίσους θα μπορούσε να αποδοθεί μάλλον, μεταξύ άλλων και στο φαινόμενο του λεγόμενου «online toxic social disinhibition» (ελληνιστί ενδεχομένως «διαδικτυακής ασυδοσίας»). Το φαινόμενο της διαδικτυακής ασυδοσίας λοιπόν, αφορά την τάση που έχουμε ως άνθρωποι, ιδιαίτερα οι πιο εσωστρεφείς από εμάς, να «ανοιγόμαστε» περισσότερο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι ως εκ τούτου να αυτοπεριοριζόμαστε λιγότερο. Αυτό δεν είναι κατ’ανάγκην κάτι αρνητικό, αφού μπορεί να ωφελήσει το ίδιο το άτομο σε προσωπικό επίπεδο, πχ. όταν πρόκειται για «καλοπροαίρετη» ελευθερία λόγου (benign online social disinhibition’), εφόσον βέβαια δεν ξεπερνάει το κατώφλι της «υπερβολικής» ελευθερίας λόγου σε βαθμό τοξικότητας και λόγου μίσους. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, μας απασχολεί ακριβώς το τελευταίο.

Ο λόγος μίσους καλλιεργείται ακόμα περισσότερο στο διαδίκτυο, το οποίο αποτελεί πρόσφορο έδαφος για το σκοπό αυτό. Ο λόγος; Απλός. Τρεις λέξεις - φράσεις κλειδιά: Ανωνυμία, ασυγχρονία και έλλειψη ενσυναίσθησης. Από τη στιγμή που αναδύθηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι πιο πιθανό κάποιος να παρενοχλήσει πιο εύκολα έναν άνθρωπο μέσω λεκτικής βίας και άλλων «εργαλείων» του λόγου μίσους διαδικτυακά, ενώ κρύβεται πίσω από την οθόνη του, παρά να το κάνει ευθέως πρόσωπο με πρόσωπο. Η ανωνυμία δηλαδή, επιτρέπει στο «δράστη» να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης του και σε συνδυασμό με τη δυνατότητα ασυγχρονίας που παρέχει το διαδίκτυο, μπορεί να «ξεχάσει» αβίαστα τη διχόνοια που έσπειρε μέσα από την οθόνη του, να αποσυνδεθεί και να συνεχίσει τη ζωή του στον «πραγματικό» κόσμο.

Το τρίπτυχο αυτό της διαδικτυακής ασυδοσίας ολοκληρώνεται με την έλλειψη ή και την απουσία ενσυναίσθησης που τείνουμε να έχουμε στις εντός δικτύου αλληλεπιδράσεις μας, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει αυτή η αμεσότητα και φυσική παρουσία που συνοδεύεται από μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας, τα οποία είναι απαραίτητα για να «νιώθουμε» τον άλλον.

Επομένως, πολύ λιγότερο αναλογιζόμαστε το αν τα λόγια μας θα πλήξουν κάποιον, πόσο μάλλον στην περίπτωση του εσκεμμένου cyberbullying και της διάδοσης του λόγου μίσους. Ας έχουμε λοιπόν υπόψιν, ότι τέτοιου είδους άνθρωποι σε πολλές περιπτώσεις δεν θα τολμούσαν να προσβάλουν ή να επιτεθούν σε κάποιον αντικρίζοντάς τον κατάματα. ‘Ισως έτσι μπορέσουμε να δούμε και το ζήτημα του cyberbullying από άλλη οπτική.