Portal

Δέσποινα Μαστρογιάννη

Ο όρος «αντισημιτισμός» επινοήθηκε από τον Γερμανό δημοσιογράφο Wilhelm Marr με την ίδρυση μιας Αντισημιτικής Ένωσης (Antisemiten-Liga) το 1879, ενώ απέκτησε πολιτική διάσταση, όταν στην ήδη καλλιεργημένη ιδεολογία του μίσους εναντίον των Εβραίων, προστέθηκαν τα ακραία εθνικιστικά αισθήματα και οι ρατσιστικές θεωρίες του Ναζιστικού Κόμματος, το οποίο αύξησε τη δημοτικότητα του διαδίδοντας την αντί-εβραϊκή προπαγάνδα. Το Ολοκαύτωμα, η μαζική εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης από τη ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες τους, αποτελεί το πλέον ακραίο ιστορικό παράδειγμα αντισημιτισμού. Σήμερα, ο αντισημιτισμός εμφανίζεται με περιστασιακές αντί-εβραϊκές πράξεις βίας, αλλά συχνότερα και πιο συστηματικά με φαινομενικά λιγότερο επικίνδυνους τρόπους, όπως η ρητορική μίσους με παρακίνηση σε θανατηφόρα βία στο όνομα κάποιας ριζοσπαστικής ιδεολογίας και η σταθερή αναπαραγωγή αρνητικών στερεότυπων.

Ιστορικά, το φαινόμενο έχει τις απαρχές του στη δίκη και τη μετέπειτα σταύρωση του Ιησού στην Ιερουσαλήμ περίπου το 30 μ.Χ. Τα γεγονότα αυτά έλαβαν χώρα σε ένα περίπλοκο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο η θρησκεία και η πολιτική ήταν αχώριστες. Ο μύθος ότι οι Εβραίοι δολοφόνησαν συλλογικά τον Ιησού, χρησιμοποιείται από τότε για να δικαιολογήσει τη βία εναντίον των Εβραίων, παρά το γεγονός της αναγνώρισης από την Καθολική Εκκλησία το 1964, ότι για τη σταύρωση του Ιησού δεν μπορούν να κατηγορούνται όλοι οι Εβραίοι αδιακρίτως, αλλά ούτε και οι Εβραίοι του σήμερα.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούν στα τελετουργικά τους αίμα χριστιανών παρά το γεγονός ότι ο εβραϊκός θρησκευτικός νόμος απαγορεύει την κατανάλωση αίματος, ανθρώπου ή ζώου. Η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση αναπαρήγαγε επίσης, την αντι-εβραϊκή παράδοση. Ο  Μάρτιν Λούθερ διακήρυττε ότι οι συναγωγές των Εβραίων πρέπει να καούν, τα σπίτια τους να εξαλειφθούν και να τους αφαιρεθούν τα θρησκευτικά βιβλία. Την περίοδο του Διαφωτισμού υπήρξε η τάση να τους αναγνωριστούν πλήρη δικαιώματα αλλά μόνο υπό τον όρο ότι θα απέρριπταν τα θρησκευτικά τους έθιμα. Έναν αιώνα αργότερα στη Γαλλία του 1894, με αφορμή την υπόθεση Alfred Dreyfus, μέλους του γαλλικού στρατού εβραϊκής καταγωγής, οι Γάλλοι φώναζαν στους δρόμους “Θάνατος στους Εβραίους”.

Οι θρησκευτικές διακρίσεις σταδιακά άλλαξαν σε έναν κοσμικό, πολιτικό και κοινωνικό αντισημιτισμό. Γύρω στο 1900 αρχίζει να προωθείται η αντίληψη ότι οι Εβραίοι συνωμότησαν για να κυριαρχήσουν στον κόσμο χρησιμοποιώντας τα χρήματα και τη νοημοσύνη τους. Ο άπληστος Εβραίος δανειστής χρημάτων του Σαίξπηρ αποτελεί στερεότυπο με τους Εβραίους να κατηγορούνται για συσσώρευση πλούτου. Η ρωσική μυστική αστυνομία πλαστογραφώντας ένα έγγραφο, γνωστό ως τα Πρωτόκολλα των Πρεσβύτερων της Σιών, υποστήριξε το αφήγημα της συνωμοσίας μεταξύ των Εβραίων ηγετών. Τα Πρωτόκολλα έθεσαν τα θεμέλια για τις σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με ένα υποτιθέμενο εβραϊκό σχέδιο για τον έλεγχο τον τραπεζών, των ΜΜΕ, της βιομηχανίας, των κυβερνήσεων με σκοπό την εγκατάσταση μιας «νέας παγκόσμιας τάξης».

Σύγχρονο αντισημιτικό μύθο αποτελεί και η άποψη ότι το Ολοκαύτωμα δεν συνέβη. Ενώ η γνώση του Ολοκαυτώματος βοήθησε στην εξάλειψη του αντισημιτισμού κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, είναι υψηλός ο αριθμός των νέων σήμερα που δε γνωρίζουν βασικά γεγονότα σχετικά με την αντιμετώπιση των Εβραίων της Ευρώπης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2019, ένας στους 20 ανθρώπους στη Μ. Βρετανία δεν πιστεύει ότι συνέβη το Ολοκαύτωμα. Σ’ αυτό έχει συμβάλει η ιστορική απόσταση από το γεγονός, η οποία διαρκώς αυξάνεται, καθώς και το γεγονός ότι οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος μειώνονται με αποτέλεσμα το Ολοκαύτωμα να υποχωρεί σταδιακά στη συλλογική μνήμη.

Από τη δεκαετία του 1980, η άρνηση του Ολοκαυτώματος έχει μεταφερθεί στο διαδίκτυο. Σήμερα, μια νεότερη γενιά αρνητών του Ολοκαυτώματος η οποία συμμετέχει στα κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook και το Twitter, αναπαράγει αυτή τη στάση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το hashtag #Holohoax στο Twitter, το οποίο γίνεται ιδιαίτερα  δημοφιλές κάθε 27η Ιανουαρίου, Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.

Η Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα της Anti Defamation League (ADL) το 2014, καταλαμβάνεται από αντισημιτικά αισθήματα σε ποσοστό 69% (http://global100.adl.org), με συχνά κρούσματα βεβήλωσης εβραϊκών νεκροταφείων, συναγωγών ή μνημείων του Ολοκαυτώματος. Έρευνα που διεξήγαγε η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας το 2019 σε δείγμα 1000 ατόμων, η οποία εκδόθηκε από το Ίδρυμα Heinrich Böel, καταλήγει σε παρόμοια συμπεράσματα με το 75% των συμμετεχόντων να δηλώνουν ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για ίδιον όφελος, και το 71% να δηλώνουν βέβαιοι ότι οι Εβραίοι συγκεντρώνουν την εξουσία και ασκούν έλεγχο στο κράτος.

Συνηθισμένο φαινόμενο αποτελεί και η απόδοση ευθυνών στο σύνολο των απανταχού Εβραίων για τις πολιτικές του κράτους του Ισραήλ. Σύμφωνα με τον Τζόναθαν Μπράουν,  πρόεδρο της Παγκόσμιας Ένωσης Εβραϊκών Φοιτητών (WUJS), “Σε ολόκληρο τον κόσμο οι Εβραίοι μαθητές καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τις ενέργειες του Ισραήλ και εξαναγκάζονται σε ημι-πολιτικές συζητήσεις”. Η κριτική στο Ισραήλ σχετικά με τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή στη χειρότερη μορφή της εξομοιώνει τους Εβραίους με τους Ναζί, λαμβάνοντας χαρακτήρα αντισημιτικό. Κάθε φορά που ξεσπά κρίση στη Μέση Ανατολή οι Εβραίοι της Ευρώπης στοχοποιούνται στο διαδίκτυο και βιώνουν αυτού του είδους τον αντισημιτισμό προσωπικά, μέσα από μηνύματα μίσους, θεωρώντας επισφαλές να εκφράσουν την εβραϊκή τους ταυτότητα.

Η ρητορική μίσους έχει τη δυνατότητα να στοχοποιεί συγκεκριμένες ομάδες και συνήθως προηγείται των ακραίων περιστατικών βίας. Μπορεί να θεωρηθεί επομένως η ίδια ως όργανο βίας, αλλά και ως προειδοποιητικός δείκτης. Τον Ιούλιο του 1933, ο Υπ. Προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανίας, Joseph Goebbels, δήλωνε στο περιοδικό TIME «ΦΤΑΙΝΕ ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ!» («THE JEWS ARE TO BLAME!») Περίπου μια δεκαετία αργότερα ακολούθησε η μαζική εξόντωση των Εβραίων. Η εξουδετέρωση της διάδοσης της αντισημιτικής ρητορικής μίσους λοιπόν είναι επιτακτική, καθώς παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη της βίας.