Portal

Κορίνα Νικολοπούλου

Ένα από τα ψυχολογικά αίτια για τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης. Η ενσυναίσθηση είναι η ψυχική διεργασία κατά την οποία ένα άτομο ταυτίζεται συναισθηματικά με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου, αντιλαμβάνοντας και κατανοώντας παράλληλα τις προσδοκίες και τις αξίες του. Άτομα με χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης είναι πιθανό να παρουσιάσουν μεγάλη αύξηση επιθετικότητας, η οποία συνοδεύεται από ψυχική απάθεια προς το θύμα χωρίς πρόθεση μετάνοιας για την επιθετική πράξη. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που επιδρούν στη συμπεριφορά διαδραματίζουν και εκείνοι σημαντικό ρόλο. Ήδη από την παιδική ηλικία, τίθενται οι δομές της ανάπτυξης της ηθικής συνείδησης στο παιδί.

Το παιδί στην ηλικία των έξι με επτά ετών αποκτά την αίσθηση του τι είναι σωστό και τι λάθος, ενώ παράλληλα αναπτύσσει την ικανότητα ή την επιθυμία να ακολουθεί τους κανόνες και τις νόρμες της κοινωνίας. Γι’ αυτό και οι περισσότεροι άνθρωποι αποφεύγουν να κάνουν κακό ή να επιτεθούν λεκτικά σε άλλους, όχι μόνο γιατί είναι παράνομο, αλλά γιατί θα νιώσουν ενοχές μετά από αυτή την πράξη. Οι ενήλικες όμως που εμφανίζουν σημάδια ψυχοπάθειας, φαίνεται να παρουσιάζουν ελλείματα στην ηθική συνείδηση καθώς δεν δείχνουν καμία πρόθεση μετάνοιας για τις «κακές» τους πράξεις. Οι ρίζες τέτοιων συμπεριφορών διαμορφώνονται από την παιδική ηλικία και οι παράγοντες που συμβάλλουν είναι μεταξύ άλλων, η διαταραγμένη κοινωνική ζωή, η έλλειψη φροντίδας και επίβλεψης από τους γονείς, καθώς και η συμμετοχή σε ομάδες συνομήλικων οι οποίοι θεωρούν τη λεκτική βία και επίθεση αποδεκτή.

Σε όλα τα παραπάνω μπορεί να προστεθεί ένας τελευταίος ψυχολογικός όρος, γνωστός ως προδραστική επιθετικότητα (proactive aggression) που ορίζεται ως η σχεδιασμένη δράση με στόχο την εξωτερική ή εσωτερική επιβράβευση. Τα συναισθήματα που εγείρονται κατά τη διάρκεια μιας επιθετικής ενέργειας είναι κυρίως ο θυμός, η οργή και η εχθρικότητα. Συσχετίζεται με έλλειψη συναισθηματικού και αυθορμητισμού, με αρνητική ψυχοσύνθεση και γίνεται αντιληπτή κυρίως σε άτομα που διαθέτουν ιστορικό βίας, προερχόμενη κυρίως από το οικογενειακό περιβάλλον. Αξίζει να αναφερθεί ότι αν η επιθετικότητα αυτή γίνει δεκτή και από άλλους χρήστες του διαδικτύου, είναι πιθανό να κλιμακωθεί και να δημιουργηθεί μια «διαδικτυακή πύρινη λαίλαπα» (online firestorm).

Επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι η ανωνυμία που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί έναν από τους λόγους που πολλά άτομα ξεσπούν εκφράζοντας μίσος ή θυμός έναντι άλλων. Η ανωνυμία συνδυάζεται με την έλλειψη φυσικής παρουσίας, γεγονός το οποίο οδηγεί σε αίρεση των αναστολών των χρηστών, με αποτέλεσμα να τους επιτρέπεται να πουν ή να κάνουν πράγματα τα οποία δεν θα έλεγαν και δεν θα έκαναν στο πλαίσιο μιας εκ του σύνεγγυς επαφής. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι 4 στους 5 νέους έχουν γίνει αυτόπτες μάρτυρες προσβλητικής ή απειλητικής συμπεριφοράς απέναντι σε κάποιον χρήστη λόγω της διαφορετικότητας του.

Είδαμε λοιπόν ότι η επιστήμη δίνει εξηγήσεις σχετικά με το ψυχολογικό υπόβαθρο των χρηστών που εμφανίζουν ποσοστά επιθετικότητας και λεκτικής βίας στο διαδίκτυο. Πράγματι πολλοί από αυτούς, το κάνουν είτε επειδή αναζητούν την επιβράβευση, είτε επειδή έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον βίαιο και επιθετικό χωρίς ουσιαστικές ηθικές αρχές, είτε επειδή παρασύρονται από διάφορες ομάδες, οι οποίες υποστηρίζουν ακράδαντα τη βία σε όλες τις μορφές της. Είναι χαρακτηριστικό δε, πως μεγάλο ποσοστό όχι μόνο δεν αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα που έχουν τα λεγόμενα τους, αλλά δεν δείχνει και καμία πρόθεση μετάνοιας για το γεγονός. Οι παραπάνω ψυχολογικοί παράγοντες είναι ενδεικτικοί ως προς την εξήγηση και την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους, χωρίς να σημαίνει ότι όλα τα άτομα με επιθετική συμπεριφορά εμφανίζουν σημάδια ψυχασθένειας ή έλλειψης ενσυναίσθησης. Η κοινωνία των πολιτών, ακριβώς διότι είναι μια κατάσταση που αφορά όλη την κοινωνία στην οποία ζούμε και εξελισσόμαστε, θα πρέπει να μεριμνήσει ώστε μέσω της συνεχούς ενημέρωσης και της παροχής ψυχικής βοήθειας στα άτομα που τη χρειάζονται, να προσπαθήσει να έρθει ακόμα πιο κοντά στο συνάνθρωπο, με σκοπό να μπει ένα φρένο στην τάση για επιθετική συμπεριφορά, καθώς και στην πληθώρα των κακόβουλων σχολίων.