Portal

Κωνσταντίνος Δεληγιωργάκης

Κατά τον Θουκυδίδη οι συνθήκες αλλάζουν, οι εποχές αλλάζουν, αλλάζει δηλαδή το πλαίσιο κάθε φορά δράσης των ανθρώπων αλλά η φύση τους δεν αλλάζει. Όσο και να προχωρήσει η ανθρωπότητα, ο πολιτισμός η τεχνολογία και η πληροφόρηση, ο πυρήνας της ανθρώπινης ύπαρξης παραμένει σταθερός. Στον πυρήνα λοιπόν βρίσκεται η ανθρώπινη φύση που για τον Πλάτωνα είναι τριπλή. Τα Λογιστικό, το  Θυμοειδές και το Επιθυμητικό. Αν το θυμοειδές είναι το μέρος της ψυχής που περικλείει το συναίσθημα και τη βούληση ο μεγάλος φιλόσοφος μας λέει ότι: «Ο Νους άρχει και προστάζει. Το θυμικόν υπακούει και συνοδοιπορεί με τον νου, ώστε να μπορεί να δαμάσει το επιθυμητικόν. Τότε η Ψυχή απολαμβάνει αρμονία[1]». Ο νους άρα είναι αυτός που εξουσιάζει ή αποτυγχάνει να εξουσιάσει, ανάλογα, το συναίσθημα. Ένα πρωταρχικό και καταστροφικό συναίσθημα ήταν και παραμένει ακόμη στη φύση των ανθρώπων, το μίσος. Τι είναι, τι το προκαλεί και γιατί δεν έχει εξοβελιστεί στο πυρ το εξώτερο; Γιατί βασανίζει ανθρώπους και κοινωνικές ομάδες;

Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να ορίσουμε την έννοια που μας απασχολεί, όσο κι αν φαντάζει πολύ απλή για κάτι τέτοιο. Πρόκειται για την έντονη αντιπάθεια, την απέχθεια για κάποιον και τη σφοδρή επιθυμία να του κάνεις κακό. Είναι πάθος της ανθρώπινης ψυχής, το οποίο διαρκεί πολύ και δεν ικανοποιείται ποτέ, αντίθετα τρέφει την κακία και την έχθρα για να βλάψει. Σύμφωνα λοιπόν με τον ορισμό αυτό το μίσος συνδέεται άρρηκτα με τη βία. Στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ[2], ερευνητές περιέγραψαν το μίσος ως «το πιο καταστροφικό συναισθηματικό φαινόμενο στην ιστορία της ανθρώπινης φύσης». Είναι ένα εχθρικό συναίσθημα προς ένα άλλο άτομο ή ομάδα που αποτελείται από προθυμία να βλάψει ή ακόμα και να εκμηδενίσει το αντικείμενο του μίσους, σύμφωνα με έναν άλλο ορισμό[3]. Πρόκειται δηλαδή για έναν έντονο αρνητισμό που προφανώς  για κάποιους λόγους ο νους αποτυγχάνει να τον δαμάσει, σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Τα αίτια αυτής της «αποτυχίας» μπορεί να ποικίλουν αλλά ο κοινός παρονομαστής, που ίσως μπορούμε να εντοπίσουμε, είναι οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα κρύβονται πίσω από πολλές κοινωνικές παθογένειες. Οι διάφορες αντιλήψεις που είναι προκατασκευασμένες και δύσκολα αλλάζουν, βρίσκονται πίσω από τη λεγόμενη «Ρητορική του Μίσους». Διαδίδουν και υποκινούν το φυλετικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό, τις συμπεριφορές διάκρισης και τη μισαλλοδοξία, την εχθρικότητα κατά των μεταναστών, των μειονοτήτων, τον μισογυνισμό, το θρησκευτικό φανατισμό, τη διάκριση για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, το μίσος για το διαφορετικό, το μίσος για το άλλο. Η λύση σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα μοιάζει να είναι δύσκολη. Αν όμως ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Πλάτωνα ίσως να μην είναι και τόσο. Ο νους άρχει και προστάζει… 

Συνεπώς η λύση ή μέρος αυτής θα μπορούσε προφανώς να προκύψει από την πνευματική καλλιέργεια, από την προσέγγιση και αποδόμηση αντιλήψεων και συμπεριφορών διάκρισης με την εγγύτητα, γνωριμία και κατανόηση των ομάδων που αποτελούν το αντικείμενο του μίσους, με την επικράτηση ανθρωπιστικών αξιών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Πολλά είναι τα παραδείγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας για τα πογκρόμ, τους πολέμους, τις εθνοκαθάρσεις, τα εγκλήματα μίσους, πάθους ή θρησκευτικού φανατισμού, και τόσα άλλα. Αξίζει να εστιάσουμε και στο παράλογο του θέματος: Είναι δυνατό να μην έχουμε μάθει, να μην έχουμε διδαχθεί κάτι από όλα αυτά;

[1] Πηγή: https://www.fumara.gr/symfona-me-ton-platona-i-psychi-apoteleitai-apo-tria-meri-to-logistiko-to-thymoeides-kai-to-epithymitiko/

[2] Πηγή: https://healthstories.gr/eyexia/50385/i-latreia-sto-misos-kai-i-ayxisi-tis-diadiktyakis-kakias/

[3] Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AF%CF%83%CE%BF%CF%82