Portal

Το body shaming, μια μορφή ρητορικής μίσους, κυρίως κατά των γυναικών, μέσα στο διαδίκτυο. 

Μιχαέλα Αθηνιώτη

Ένα από τα πιο προβληματικά φαινόμενα που εμφανίζονται όλο και πιο έντονα τη σύγχρονη εποχή μέσα στο διαδίκτυο, είναι, αδιαμφισβήτητα, ο αρνητικός σχολιασμός  των άλλων με σκοπό την πρόκληση αίσθησης ντροπής για το σώμα και την εμφάνισή τους.

Η κοινωνία του σήμερα χωρίζει τους ανθρώπους σε διάφορες τάξεις ανάλογα με νούμερα, όπως είναι οι εισοδηματικές και οι ηλικιακές τάξεις. Ένα ακόμα νούμερο, όμως, που φαίνεται να καθορίζει τη ζωή μας, καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισης των άλλων απέναντί μας είναι το νούμερο που δείχνει η ζυγαριά μας.

Η αξία ενός ανθρώπου φαίνεται να κρίνεται από το νούμερο παντελονιού που φοράει. Τα κιλά και η ομορφιά ενός ανθρώπου λειτουργούν ως αντιστρόφως ανάλογα ποσά. Όσο πιο πολλά κιλά είναι, τόσο πιο άσχημος θεωρείται, σύμφωνα πάντα με τα κοινωνικά πρότυπα ομορφιάς. Αυτό το πρόβλημα, αν και μπορεί να εντοπιστεί και στα δύο φύλα, αποτελεί πρωτίστως ένα εμπόδιο στην ομαλή ένταξη στην κοινωνία εκ μέρους των γυναικών, δεδομένου ότι σύμφωνα με τον McKinley (1998) ερευνητές που ερεύνησαν τη θεωρία της αντικειμενοποίησης (objectification theory) εντόπισαν ότι οι γυναίκες επιδεικνύουν υψηλότερα επίπεδα σωματικής επιτήρησης.

Σε μία κοινωνία που οι γυναίκες διαρκώς μάχονται για να κερδίσουν τα δικαιώματά τους, στη λίστα των κριτηρίων αξίας τους προστίθεται ένα ακόμη σκαλοπάτι.

Στο διαδίκτυο καθημερινά αναρτώνται σχόλια και βίντεο, που επιτίθενται σε γυναίκες διάσημες, όταν παίρνουν κιλά, ενώ άλλα εξυψώνουν και ανακαλύπτουν την αξία τους, όταν χάσουν βάρος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πρώτης κατηγορίας αποτελεί η τραγουδίστρια και ηθοποιός Selena Gomez, που όταν μετά από περιπέτειες υγείας, που αντιμετώπισε, ξέφυγε από το πρότυπο της πολύ αδύνατης γυναίκας, δέχτηκε πλειάδα αρνητικών σχολίων για το πόσο όμορφη ήταν και πόσο άσχημη έχει γίνει τώρα, ενώ στο διαδίκτυο κυκλοφορούν βίντεο που συγκρίνουν το σώμα της τώρα με το σώμα της όπως ήταν χρόνια πριν. Αντίστοιχα, στη δεύτερη κατηγορία εντάσσεται η τραγουδίστρια Adele. Αν και ήταν ευρέως γνωστή για το τεράστιο ταλέντο της στην ερμηνεία, μόλις έχασε πολλά κιλά, μετά από μια περίοδο στην οποία βρίσκονταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση, όλα τα φώτα της δημοσιότητας στράφηκαν πάνω της και σε αυτήν την περίπτωση άρχισαν να τη συγκρίνουν με την ίδια λίγο καιρό νωρίτερα, τονίζοντας ότι τώρα είναι και όμορφη, πέρα από ταλαντούχα.

Όπως φαίνεται και από τα δύο παραδείγματα, η έμφαση δίνεται στην εμφάνιση των γυναικών κι όχι στις δοκιμασίες που έχουν περάσει, αφού δε γίνεται ποτέ αναφορά στον τρόπο και τις αιτίες που έχασε ή πήρε κάποιος κιλά. Εξάλλου, όπως λέει μια λαϊκή παροιμία «μπρος τα κάλλη, τί είναι ο πόνος;». Σύμφωνα, λοιπόν, με τις πεποιθήσεις αρκετών αξίζει να θυσιαστεί η υγεία στο βωμό ενός μικρότερου νούμερου στη ζυγαριά, αλλά και στα ρούχα.

Το body shaming, ή όπως έχει αποδοθεί ο όρος στα ελληνικά «αίσθηση ντροπής σώματος», είναι μία από τις πιο συχνές μορφές έκφρασης ρητορικής μίσους. Το body shaming αναφέρεται στην πράξη του αρνητικού σχολιασμού του σώματος του ατόμου, είτε αυτό αφορά κάποιον τρίτο είτε ακόμα και το ίδιο το άτομο. Ο σχολιασμός αυτός αφορά πλήθος χαρακτηριστικών, όπως είναι το μέγεθος του σώματος, η ηλικία, τα μαλλιά, ακόμα και η ενδυμασία, μεταβλητές που επηρεάζουν την ελκυστικότητα του ατόμου.

Οι απόψεις περί του τι είναι καλαίσθητο και τι εμπίπτει στα όρια της αισθητικής διαμορφώνονται μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, όπου συνήθως οι άνθρωποι προβάλλουν την πιο εξιδανικευμένη πλευρά της ζωής και του εαυτού τους. Οι χρήστες των μέσων συνηθίζουν σε αυτή την ουτοπική εικόνα της πραγματικότητας και τους ξενίζει μετά όταν βλέπουν ρεαλιστικά σώματα. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η εμφάνιση εφαρμογών παραποίησης του σώματος ενισχύουν ακόμη περισσότερο τη ροπή προς το αψεγάδιαστο σε βάρος του υγειούς. Τα πρότυπα ομορφιάς έχουν αλλοιωθεί τόσο πολύ μέσα σε έναν αιώνα, που αν και μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα το απόλυτο πρότυπο της γυναίκας ήταν η Marilyn Monroe, μια υγιής και με καμπύλες γυναίκα, πλέον λόγω των προτύπων που προβάλλονται στα Μέσα και μέσω της βιομηχανίας της μόδας, πολλές γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με διατροφικές διαταραχές, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις κοινωνικές απαιτήσεις.

Και σε εκείνο το σημείο ο φαύλος κύκλος του body shaming αρχίζει ξανά, αφού ακόμα και τα πολύ αδύνατα σώματα δε θεωρούνται όμορφα. Δεν είναι λίγες οι φορές, που εντοπίζονται σχόλια που αποκαλούν «στέκες» αδύνατες γυναίκες ή τις παρομοιάζουν με μικρά αγοράκια.

Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι οι γυναίκες δε μπορούν να νιώσουν ποτέ ασφαλείς μέσα στο σώμα τους, δε μπορούν ποτέ να νιώσουν όμορφες. Μονίμως βρίσκονται σε έναν διαγωνισμό και σε μία μάχη με τον εαυτό τους και με την ιδανική εκδοχή του πώς θα μπορούσαν να ήταν, σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα. Πάντα θα υπάρχει κάτι που θα τις απομακρύνει από το ‘τέλειο’. Μία στιγμή θα είναι πολύ χοντρές, την άλλη πολύ αδύνατες. Θα έχουν ραγάδες από την απώλεια βάρους ή θα έχουν κρεμασμένο δέρμα. Θα είναι πολύ ψηλές ή πολύ κοντές. Κατά συνέπεια, ποτέ δε θα είναι αρκετές. «Ο χρόνιος και επίμονος σχολιασμός περί της εμφάνισης, μεταδίδει στο θύμα πειράγματος ότι θεωρείται μη ελκυστικό, όπως και κατώτερο και όλη αυτή η διαδικασία προκαλεί ένα αίσθημα ντροπής», όπως δηλώνει ο Gilbert στο βιβλίο του με τίτλο ‘Body Shame: Εννοιολόγηση, Έρευνα και Θεραπεία’.

Παράλληλα, οι γυναίκες, όπως και οι άντρες, μεγαλώνουν και τα σώματά τους αλλάζουν. Λογικό είναι, επομένως, μεγαλώνοντας να παίρνουν κάποια κιλά, αφού δε γίνεται μια ζωή να διατηρούν το σώμα μιας εικοσάχρονης. Συχνή παρόλα αυτά είναι η επίθεση και σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, αφού διέπραξαν σύμφωνα με μερικούς το απαράδεκτο έγκλημα του να ωριμάσουν φυσικά, όπως ορίζει η πορεία του ανθρώπινου είδους.

Η ρητορική μίσους γύρω από την εμφάνιση των γυναικών εσωτερικεύεται από τις ίδιες και η συνέπεια είναι η διαταραγμένη εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, ή αλλιώς όπως ονομάζεται το φαινόμενο διαταραχή δυσμορφίας σώματος.  Η πρόκληση αίσθησης ντροπής για το σώμα έχει πολύ δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή των θυμάτων της, όπως υποστηρίζεται από πολλούς μελετητές, ανάμεσα στους οποίους οι Joiner και Kashubeck, για την Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας (APA), δήλωσαν ότι ο αρνητικός σχολιασμός της εμφάνισης κάποιου μπορεί να ερμηνευθεί ως συνολική απόρριψη του θύματος και να οδηγήσει σε διάφορα φαινόμενα, όπως είναι η απομόνωση και οι ψυχολογικές διαταραχές. Σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο Ben Buchanan και έρευνες που διεξήχθησαν από το Ψυχολογικό Ίδρυμα της Μελβούρνης, όσοι υποφέρουν από διαταραχή δυσμορφίας σώματος, έχουν πρόβλημα με ένα δύο σημεία στο σώμα τους, τα οποία τους καταστρέφουν ολόκληρη την εικόνα για τον εαυτό τους.

Το θετικό φαινόμενο που έχει κάνει την εμφάνισή του στο διαδίκτυο είναι ότι πολλές γυναίκες προσπαθούν να ξεφύγουν από το δίχτυ της κοινωνίας και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους να καταλάβουν την παραδοξότητα και την τοξικότητα των κοινωνικών προτύπων. Προσπαθούν, παρά τις δυσκολίες και τον κοινωνικό σχολιασμό που αντιμετωπίζουν καθημερινά, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση των υπολοίπων, να αναδείξουν ότι η ομορφιά είναι υποκειμενική και ότι έρχεται σε όλα τα σχήματα και τα μεγέθη, αποδομώντας με αυτόν τον τρόπο την αφήγηση που υιοθετείται από τη ρητορική μίσους. Κατακεραυνώνουν τους εκφραστές ρητορικής μίσους σε κάθε ευκαιρία, ως μια αντίδραση σε αυτή την αρνητική παρέμβαση, συνήθως εκ μέρους ξένων προς ξένους. Επομένως, η διάκριση, που λειτουργεί ως αντίλογος στη ρητορική μίσους, κυρίως μέσω του διαδικτύου, αφορά τη διαφορά μεταξύ του υγειούς και του κοινωνικά τέλειου. Η αντίδραση που προέρχεται μέσα από τα ίδια τα Μέσα, που ασκούν τρομακτική επιρροή, καθώς επίσης αποτελούν και εργαλεία έκφρασης ρητορικής μίσους είναι πολύ σημαντική. Όπως άλλωστε αναφέρει ο Δόκτωρ Buchanan, «Κάποιος με διαταραχή δυσμορφίας σώματος μπορεί να ελέγχει τον καθρέφτη για ώρες κάθε μέρα και να μετράει ή να ζυγίζει συνεχώς τον εαυτό του ή να συγκρίνει τον εαυτό του με άλλους ανθρώπους στην πραγματική ζωή ή με αυτούς στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.». Η αποδόμηση, λοιπόν, κρίνεται άκρως απαραίτητη.

Όπως σε πολλά άλλα θέματα, έτσι και σε αυτό, η κοινωνία προσπαθεί να παρέμβει στη σχέση που έχει ο καθένας με το σώμα του. Το ερώτημα όμως είναι το ποιος θέτει τις προϋποθέσεις γύρω από το τι καθίσταται κοινωνικά ‘τέλειο’.