Portal

Βασιλική Μακαντάση

Το διαδίκτυο, αυτός ο ατέρμονος ωκεανός πληροφοριών και αλληλεπίδρασης έχει φέρει μια νέα διάσταση στην επικοινωνία επιτρέποντας την πολυφωνία. Παράλληλα, έχει ενθαρρύνει την ανάδειξη του «hate speech». Η ρητορική μίσους ή διαφορετικά ο λόγος μίσους, είναι η χρήση γλωσσικών ή λοιπών μέσων επικοινωνίας για την προώθηση μίσους, αντιπάθειας, εχθρότητας ή βίας κατά ομάδων ή ατόμων λόγω φυλής, εθνικότητας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, αναπηρίας, θρησκείας, κοινωνικής τάξης ή άλλων χαρακτηριστικών. Με λίγα λόγια, είναι η επίθεση στην ταυτότητα.

Αυτή η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης επικοινωνίας, δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Αντιθέτως, η εμφάνιση τέτοιων περιστατικών χρονολογείται εκατοντάδες χρόνια πίσω. Ενδεικτικό παράδειγμα θεωρείται ο αντισημιτισμός, ο οποίος έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία, με αποκορύφωση τον 20^ο αιώνα στην Γερμανία του Χίτλερ, όπου η αντιεβραϊκή ιδεολογία οδήγησαν σε περιορισμούς της ελευθερίας, σε βιαιοπραγίες αλλά και στην εξόντωση μιας ολόκληρης φυλής, αυτή των Εβραίων.

Σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας και ειδικότερα λόγω της έξαρσης των «social media» , η ρητορική μίσους παρουσιάζεται ιδιαίτερα διαδεδομένη, συχνότερη και άμεση, με τους ειδικούς να κάνουν λόγο για την δημιουργία μιας «ηλεκτρονικής κοινότητας μίσους». Οι πηγές από τις οποίες προέρχεται είναι απεριόριστες και ανεξέλεγκτες, από τα μέσα ενημέρωσης και τους πολιτικούς ηγέτες μέχρι τους απλούς πολίτες, χρησιμοποιώντας τα κοινωνικά δίκτυα ως πλατφόρμες εκφόρτωσης θυμού, αντιπάθειας και εκδήλωσης προκαταλήψεων. Η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο δεν είναι απλά μια σειρά από μισητές εκφράσεις. Είναι ένα όπλο που μπορεί να καταστρέψει τις κοινωνικές σχέσεις, να ενισχύσει την προπαγάνδα και να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας. Είναι μια μορφή διαδικτυακής βίας. Από την ανάλυση της έρευνας «Βία στο διαδίκτυο» που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα, κατά το διάστημα Νοέμβριος-Μάρτιος 2023-2024 και με την συμμετοχή 4.800 μαθητών ηλικίας 12-18 ετών, προέκυψε πως το 80% δεν γνωρίζει καθόλου τι είναι η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο.

Τι είναι, λοιπόν, στην πραγματικότητα; Είναι οι χυδαίες και προκλητικές εκφράσεις μίσους που εκτοξεύονται από τα πληκτρολόγιά μας, οι στερεότυπες και απειλητικές ατάκες που γεμίζουν τα σχόλια και τα μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι οι φήμες, οι θεωρίες συνωμοσίας και οι ψευδείς πληροφορίες που διαδίδονται ταχέως, με σκοπό να προκαλέσουν εχθρότητα και διακρίσεις. Τα «hate comments», με επικρατέστερα τα ρατσιστικά, ομοφοβικά ή τρανσφοβικά και φυλετικά σχόλια, στις «μιντιακές» εφαρμογές και ειδικότερα στην πλατφόρμα του TikTok, που προσελκύει εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, έχουν ενσωματωθεί στην καθημερινή διαδικτυακή επικοινωνία. Κακοπροαίρετες και υβριστικές εκφράσεις του τύπου: «Γύρνα στην χώρα σου», «Είσαι ανώμαλος» ή να αποκαλέσουν μια γυναίκα που έχει κάνει μετάβαση φύλου με ανδρικό όνομα, «Γύρνα στην κουζίνα σου» κ.α., σχολιάζονται καθημερινά κάτω από βίντεο και δημοσιεύσεις χρηστών, προκαλώντας ψυχολογική βλάβη στα θύματα, ιδίως στους νέους, που είναι μια ευάλωτη κοινωνική ομάδα.

Η καταπολέμηση του φαινομένου αυτού, κρίνεται ένα δύσκολο εγχείρημα καθώς προσκρούει το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης. Κατά πόσο μια φιλελεύθερη κοινωνία με δημοκρατικά θεμέλια και αρχές μπορεί να εξαλείψει τον μισαλλόδοξο λόγο με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην περιορίζει το δικαίωμα αυτό; Η απάντηση είναι με την εφαρμογή του κώδικα δεοντολογίας και επιτρέποντας κυρώσεις και ποινικές διώξεις που αντιστοιχούν στην βαρύτητα της προσβολής. Γιατί η ελευθερία μας έχει τα όρια της, τα οποία θέτει το Σύνταγμα με συνταγματικές διατάξεις που προστατεύουν την προσωπικότητα του ατόμου, την παιδική ηλικία και τα προσωπικά δεδομένα, γιατί το πιο σημαντικό όριο είναι, πρωτίστως, τα δικαιώματα των άλλων.

Είναι κρίσιμο, επομένως, να σταθούμε στο πλάι των ανθρώπων που έχουν πέσει θύματα του τραμπουκισμού και εκφασισμού, καλλιεργώντας με την βοήθεια της εκπαίδευσης την συλλογική μας συνείδηση. Οι χρήστες οφείλουν να εκπαιδευτούν στην αναγνώριση του λόγου μίσους και στη χρήση των εργαλείων αναφοράς και μπλοκαρίσματος. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι η μάχη ενάντια στην ρητορική μίσους δεν ξεκινά και τελειώνει μόνο με την ατομική ευθύνη. Δεν πρέπει να μείνουμε απλοί θεατές σε αυτή την κατάσταση. Αν δεις κάτι, πες κάτι! Ναι, ο καθένας από εμάς έχει την δύναμη να εκπαιδευτεί, να αναφέρει και να μπλοκάρει, αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: η πραγματική αλλαγή θα έρθει μόνο όταν αυτοί που συμμετέχουν στην ρητορική μίσους σταματήσουν να το κάνουν. Το κλειδί βρίσκεται στην συλλογική δράση.

Με κάθε μας ενέργεια, κάθε κοινωνική ανάρτηση και κάθε συνομιλία στο διαδίκτυο, είναι στο χέρι μας να διαμορφώσουμε ένα πιο ασφαλές, φιλικό και ανοιχτό περιβάλλον για όλους. Μπορεί να φαίνεται σαν ένα άπιαστο όνειρο, αλλά ας στείλουμε ένα ξεκάθαρο μήνυμα: Όχι άλλο μίσος στο διαδίκτυο.

Εσύ πως θα κάνεις την διαφορά, σήμερα;