Portal

Κωνσταντίνος Αντωνίου

Το 2025, η ρητορική μίσους παραμένει ένα από τα πιο ανησυχητικά θέματα στον κόσμο. Παρά την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, τις εκπαιδευτικές προσπάθειες και τα νομικά πλαίσια που αποσκοπούν στην προώθηση της ενσωμάτωσης και της ανεκτικότητας, η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο και εκτός σύνδεσης συνεχίζει να εξελίσσεται. Στο επίκεντρο αυτής της παγκόσμιας πρόκλησης βρίσκονται πανάρχαιες προκαταλήψεις (ιδιαίτερα η ισλαμοφοβία και ο αντισημιτισμός) οι οποίες έχουν επανεμφανιστεί με νέα ένταση, συχνά τροφοδοτούμενες από την πολιτική ρητορική, τις παγκόσμιες συγκρούσεις και τους ψηφιακούς αλγόριθμους.

Η ρητορική μίσους ορίζεται ως κάθε είδους επικοινωνία που υποτιμά, κάνει διακρίσεις, απειλεί ή υποκινεί σε βία άτομα ή ομάδες με βάση χαρακτηριστικά όπως η φυλή, η θρησκεία, η εθνικότητα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου ή η εθνικότητα. Σήμερα, η ρητορική μίσους δεν συμβαίνει μόνο στο δρόμο, αλλά εξαπλώνεται σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων. Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και τα deepfakes μπορούν πλέον να δημιουργούν και να διανέμουν βίντεο μίσους σε μεγάλη κλίμακα, θολώνοντας τα όρια μεταξύ της ελεύθερης έκφρασης και της ψηφιακής παρενόχλησης. Οι τεχνολογικές πλατφόρμες, αν και καταβάλλουν προσπάθειες να μετριάσουν το περιεχόμενο, συχνά δυσκολεύονται να κάνουν catch up. Η αλγοριθμική ενίσχυση σημαίνει ότι το διχαστικό ή εμπρηστικό περιεχόμενο γίνεται συχνά viral πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί να προλάβει η αλήθεια ή η λογική. 

Η ισλαμοφοβία το 2025 έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τις συνεχιζόμενες παγκόσμιες συγκρούσεις, ιδίως σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και τμήματα της Ασίας. Οι τρομοκρατικές ενέργειες ή η γεωπολιτική αστάθεια εξακολουθούν πολύ συχνά να χρησιμοποιούνται ως γενική δικαιολογία για την καχυποψία, την παρακολούθηση και τις διακρίσεις κατά των μουσουλμανικών κοινοτήτων παγκοσμίως. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, οι μουσουλμάνοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν συστηματικές προκαταλήψεις - από τις πολιτικές μετανάστευσης που εισάγουν διακρίσεις μέχρι τα εγκλήματα μίσους και τους βανδαλισμούς τζαμιών. Η αφήγηση που εξισώνει την ισλαμική πίστη με τον εξτρεμισμό εξακολουθεί να υφίσταται. Το πιο ανησυχητικό είναι ο τρόπος με τον οποίο η ισλαμοφοβική ρητορική έχει κανονικοποιηθεί μέσω της γλώσσας που χρησιμοποιείται από τις κυρίαρχες πολιτικές προσωπικότητες, συχνά με το πρόσχημα της προστασίας των δυτικών αξιών. Στο διαδίκτυο, η άνοδος της παραπληροφόρησης που παράγεται από την τεχνητή νοημοσύνη έχει οδηγήσει σε κατασκευασμένες εικόνες και ιστορίες για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς, που συχνά τους παρουσιάζουν ως εισβολείς ή πολιτιστικές απειλές. Αυτές οι αφηγήσεις υιοθετούνται από ακροδεξιούς φορείς και παράγοντες επιρροής που παρουσιάζονται ως υπερασπιστές του «πολιτισμού» ή της «αλήθειας».

Ο αντισημιτισμός δεν εξαφανίστηκε ποτέ, απλώς αλλάζει μορφή. Το 2025, βλέπουμε μια ανησυχητική τάση: οι αντισημιτικές θεωρίες συνωμοσίας έχουν συγχωνευτεί με αφηγήσεις κατά της ελίτ, κατά της παγκοσμιοποίησης και κατά της επιστήμης. Το πανάρχαιο τροπάριο ότι οι Εβραίοι ελέγχουν κρυφά τα παγκόσμια γεγονότα έχει επαναπροσδιοριστεί σε λαϊκιστικά κινήματα και φόρουμ συνωμοσίας, ιδίως μετά από οικονομικές υφέσεις ή πολιτική αστάθεια. Τα γεγονότα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη λειτουργούν συχνά ως σημεία ανάφλεξης για την αύξηση των αντισημιτικών περιστατικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Ενώ η κριτική των ισραηλινών πολιτικών είναι έγκυρη στον πολιτικό διάλογο, συχνά καταλήγει σε αντισημιτικές καρικατούρες, άρνηση του Ολοκαυτώματος ή αμφισβήτηση του δικαιώματος των Εβραίων να υπάρχουν με ασφάλεια στις κοινότητες της διασποράς. Οι συναγωγές εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν απειλές ασφαλείας. Εβραίοι φοιτητές στις πανεπιστημιουπόλεις αναφέρουν αυξανόμενη παρενόχληση. Οι σβάστικες και τα νεοναζιστικά γκράφιτι δεν είναι κατάλοιπα και δυστυχώς εξακολουθούν να εμφανίζονται το 2025. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το αντισημιτικό περιεχόμενο συχνά περιβάλλεται από ειρωνεία, σάτιρα ή memes ,γεγονός που δυσκολεύει τους συντονιστές να το εντοπίσουν και το κοινό να το αναγνωρίσει. Το μίσος γίνεται αστείο και τα αστεία εξομαλύνουν το μίσος.

Τι όμως γίνεται για να λυθούν αυτά τα προβλήματα; Οι κυβερνήσεις αυστηροποιούν τους κανονισμούς. Ο νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ψηφιακές υπηρεσίες υποχρεώνει πλέον τις μεγάλες τεχνολογικές πλατφόρμες να ενεργούν γρήγορα κατά του harmful content. Αντίθετα, χώρες όπως οι ΗΠΑ κινούνται σε τεντωμένο σχοινί μεταξύ της προστασίας της ελευθερίας του λόγου και των ανησυχιών για τη δημόσια ασφάλεια. Οι κοινωνικές πλατφόρμες επενδύουν σε εργαλεία συντονισμού με τεχνητή νοημοσύνη, αν και οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτά τα εργαλεία συχνά αποτυγχάνουν να ανιχνεύσουν το πλαίσιο και φιμώνουν δυσανάλογα περιθωριοποιημένες φωνές. Οργανώσεις αναλαμβάνουν δράση, προσφέροντας εκπαιδευτικά προγράμματα, δημιουργώντας δίκτυα υποστήριξης της κοινότητας και θέτοντας τους παραβάτες της ρητορικής μίσους προ των ευθυνών τους τόσο στη δημόσια όσο και στη νομική σφαίρα. Τα άτομα γίνονται όλο και πιο ψηφιακά εγγράμματα, αλλά ο ρυθμός της τεχνολογικής προόδου συχνά ξεπερνά την ικανότητα του μέσου ανθρώπου να διακρίνει την αλήθεια από τη χειραγώγηση.

Σε μια εποχή όπου ένα tweet μπορεί να ταξιδέψει γρηγορότερα από την αλήθεια το διακύβευμα είναι μεγάλο. Η ρητορική μίσους δεν είναι απλώς θέμα πολιτικής ορθότητας και έχει πραγματικές συνέπειες. Τζαμιά καίγονται και συναγωγές στοχοποιούνται. Παιδιά εκφοβίζονται στα σχολεία. Άνθρωποι πεθαίνουν. Καθώς περιηγούμαστε σε αυτό το ψηφιακό πεδίο μάχης, ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: η ρητορική μίσους δεν είναι απλώς ένα τεχνολογικό ζήτημα ή μια πρόκληση πολιτικής, είναι ένας καθρέφτης που αντικατοπτρίζει το ποιοι πραγματικά είμαστε.

Φωτογραφία από Karl Oss Von Eeja από το Pixabay