Portal

Γρηγορία Δαγκούνα

Τον Φεβρουάριο του 2025, οι γερμανικές αρχές πραγματοποίησαν μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση, ερευνώντας πάνω από 50 κατοικίες σε όλη τη χώρα για περιπτώσεις ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Το υλικό που εντοπίστηκε αφορούσε αναρτήσεις με ξενοφοβικό, ρατσιστικό και αντισημιτικό περιεχόμενο, οι οποίες, σύμφωνα με τους εισαγγελείς, παραβίαζαν τη νομοθεσία περί υποκίνησης μίσους. Η επιχείρηση δεν αποσκοπούσε μόνο στην απόδοση ποινικών ευθυνών, αλλά και στην αποστολή ενός ηχηρού μηνύματος: η δημοκρατία δεν είναι διαπραγματεύσιμη και η στοχοποίηση δεν μπορεί να είναι ανεκτή, ούτε στον ψηφιακό δημόσιο λόγο.

Η εξάπλωση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο αποτελεί μια από τις πλέον ανησυχητικές πτυχές της σύγχρονης ψηφιακής εποχής. Με την αμεσότητα που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο λόγος που στοχεύει σε αποκλεισμούς, διακρίσεις και στοχοποιήσεις διαδίδεται ταχύτερα από ποτέ. 

Μέσα αυτό το πλαίσιο, η ενίσχυση της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, οχυρωμένη με δεοντολογικούς κανόνες και εργαλεία επαλήθευσης, καλείται να αποκαλύψει τις αφηγήσεις του μίσους, να αναλύσει τα αίτιά τους και να φωτίσει τις συνέπειές τους. Η παραπληροφόρηση, οι θεωρίες συνωμοσίας και ο προπαγανδιστικός λόγος συνδέονται στενά με τη ρητορική μίσους. Οι δημοσιογράφοι που εργάζονται με βάση δεοντολογικές αρχές και επιβεβαιωμένες πηγές μπορούν να αποδομήσουν ψευδείς αφηγήσεις και να προάγουν τον δημόσιο διάλογο με σεβασμό και ακρίβεια. Όπως αναφέρει η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (IFJ), η δημοσιογραφία που βασίζεται στην αλήθεια, στην επαλήθευση και στην πολλαπλότητα των απόψεων αποτελεί ασπίδα κατά της μισαλλοδοξίας.

Η δημοσιογραφία των πολιτών μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ισχυρό εργαλείο σε αυτόν τον αγώνα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones έχουν δώσει τη δυνατότητα σε άτομα, ιδίως σε υποεκπροσωπούμενες κοινότητες, να καταγράφουν περιστατικά μίσους σε πραγματικό χρόνο. Πλατφόρμες όπως το Twitter, το TikTok και το YouTube έχουν συμβάλει καθοριστικά στην αποκάλυψη εγκλημάτων μίσους και στην κινητοποίηση της αντίδρασης του κοινού. Έτσι, ο πολίτης δεν είναι παθητικός καταναλωτής της πληροφορίας, αλλά γίνεται ενεργός ερευνητής και θεματοφύλακας της αλήθειας.

Σε αυτό το σημείο, νέες πρωτοβουλίες προσφέρουν γόνιμο έδαφος. Εκπαιδευτικά προγράμματα που συνδυάζουν τις αρχές της δημοσιογραφικής ηθικής με εργαλεία επαλήθευσης πληροφοριών απευθύνονται πλέον και σε μη επαγγελματίες. Οργανισμοί όπως το Ethical Journalism Network και το Sophism επενδύουν στην καλλιέργεια ενός δημοσιογραφικού ήθους που δίνει χώρο στον πλουραλισμό χωρίς να δίνει βήμα στο μίσος.

«Η ρητορική μίσους δεν αντιμετωπίζεται μόνο με λογοκρισία, αλλά με περισσότερη και καλύτερη πληροφόρηση», τονίζει η Μαρίνα Παπαδάκη, ερευνήτρια ψηφιακής επικοινωνίας. «Η δημοσιογραφία, όταν είναι ποιοτική, αναδεικνύει τις πραγματικές αιτίες πίσω από τα κοινωνικά φαινόμενα και προσφέρει εργαλεία κατανόησης και αποδόμησης των προκαταλήψεων».

Εν μέσω αυξανόμενων εκστρατειών παραπληροφόρησης και τεχνητής πόλωσης, η εμπιστοσύνη του κοινού στα μέσα ενημέρωσης δοκιμάζεται. Η αποκατάσταση αυτής της εμπιστοσύνης περνά μέσα από τη διαφάνεια, την ακρίβεια και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών σε ένα μοντέλο δημοσιογραφίας που δεν παρακολουθεί απλώς τα γεγονότα, αλλά τα ερμηνεύει υπεύθυνα και ανθρώπινα.

Η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους είναι μια συλλογική προσπάθεια. Δεν αφορά μόνο τις πλατφόρμες ή τη νομοθεσία. Αφορά τον τρόπο που επιλέγουμε να μιλήσουμε, να αναδείξουμε, να μοιραστούμε. Και σε αυτό, η δημοσιογραφία –όταν υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον– μπορεί να είναι όχι μόνο παρατηρητής, αλλά και πρωταγωνιστής.