Portal

Θεοδωρόπουλος Παναγιώτης

Στην εποχή του διαδικτύου και της ταχύτατης διάδοσης  της πληροφορίας και των μηνυμάτων μεγάλο τμήμα της αλληλεπίδρασης του κοινού έχει μεταφερθεί στις ψηφιακές πλατφόρμες. Η αμεσότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η σφαίρα επιρροής τους επιτρέπουν στην ρητορική μίσους να ριζώσει, να διαδοθεί και να επηρεάσει. Σχόλια, αναρτήσεις, ακόμα και memes μπορούν να κρύβουν ή να αναπαράγουν προκαταλήψεις, στερεότυπα και ρητορικές που στοχεύουν ευάλωτες ομάδες, πυροδοτώντας κύματα μίσους και διχασμού.

Ωστόσο, τι ακριβώς ορίζεται ως ρητορική μίσους; Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Ν. 4285/2014 για την καταπολέμηση ρατσιστικών εγκλημάτων ρητορικής μίσους είναι κάθε δημόσια δήλωση ή πράξη με σκοπό την υποκίνηση διακρίσεων, μίσους ή βίας κατά προσώπων ή ομάδων λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας, εθνικότητας, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.λπ. Η ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη τάση της ρητορικής μίσους δεν νοείται να αφήνει ανεπηρέαστο τον δημοσιογραφικό κόσμο. Αντιθέτως, θέτει νέα ερωτήματα και απαντήσεις. Ποιος είναι ο ρόλος των δημοσιογράφων στον εντοπισμό και την αποκάλυψη της ρητορικής μίσους; Πώς μπορούν οι φοιτητές δημοσιογραφίας, οι νέοι δημοσιογράφοι, οι bloggers και τα πρόσωπα επιρροής να συμβάλουν σε μια ψηφιακή κουλτούρα σεβασμού και τεκμηριωμένης πληροφόρησης;

Η ραγδαία εξάπλωση της ρητορικής μίσους δεν είναι ελληνικό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο. Οι περιπτώσεις αναρίθμητες, αρκεί να ανατρέξουμε σε πρόσφατα γεγονότα των τελευταίων ετών. Το 2015 στην Ελλάδα παρατηρήθηκε μια στοχευμένη διαδικτυακή επίθεση από τους κόλπους της ακροδεξιάς εις βάρος των μεταναστών και προσφύγων που κατέφθαναν μαζικά στη χώρα μας. Σχόλια του τύπου «Να τους στείλουμε πίσω όπως ήρθαν – δεν έχουν καμία θέση εδώ» και «Οι μετανάστες φέρνουν αρρώστιες και εγκληματικότητα, να καθαρίσει ο τόπος.» εντοπίζονταν καθημερινά στις πλατφόρμες του Facebook και του Twitter (νυν X). Αντίστοιχα, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής η ρητορική μίσους  αποτελεί ένα βαθιά ριζωμένο και σύνθετο φαινόμενο που αντανακλά τόσο ιστορικές ανισότητες όσο και τις σύγχρονες προκλήσεις των κοινωνικών μέσων. Σύμφωνα με τη Southern Poverty Law Center (SPLC), η χρήση ρητορικής μίσους αυξήθηκε δραματικά στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά τις προεδρικές εκλογές του 2016, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, και μετά το κίνημα Black Lives Matter.

 Η παραπάνω εξάπλωση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο τοποθετεί τους επαγγελματίες της επικοινωνίας –δημοσιογράφους, bloggers και influencers– στο επίκεντρο της πρόληψης και της αντιμετώπισής της. Το πώς επιλέγουν να διαχειριστούν τέτοια φαινόμενα, αλλά και το είδος του περιεχομένου που προβάλλουν, επηρεάζει τη δημόσια σφαίρα σε βάθος. Η δημοσιογραφία συχνά χαρακτηρίζεται ως 4^η εξουσία και για αυτό το λόγο οι δημοσιογράφοι έχουν την ευθύνη να «φιλτράρουν» την πληροφορία. Ένα υπεύθυνο ρεπορτάζ που αποκαλύπτει τη ρητορική μίσους, την εντοπίζει, την αποδομεί και την τοποθετεί σε κοινωνικό και νομικό πλαίσιο, μπορεί να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού και στην ενίσχυση της ανοχής. Ως δημοσιογράφοι οφείλουμε να μην προάγουμε άρθρα και περιεχόμενο που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Με τη δύναμη του λόγου και της πληροφορίας έχουμε την ηθική υποχρέωση να στηλιτεύουμε και να καταδικάζουμε περιπτώσεις ρητορικής μίσους οι οποίες καλύπτονται από τον μανδύα της «αντικειμενικότητας». Η δεοντολογία υπαγορεύει πως η ενημέρωση δεν μπορεί να εξυπηρετεί το μίσος, τη βία ή την περιθωριοποίηση. Αντιθέτως, πρέπει να προάγει τον δημόσιο διάλογο, την αλήθεια και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους ξεκινάει από εμάς τους δημοσιογράφους. Δυστυχώς πολλοί φοιτητές δημοσιογραφίας και νέοι αρθρογράφοι δεν λαμβάνουν σωστή εκπαίδευση για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση στον λόγο. Επιπλέον δε νοείται να αποφοιτούν νέοι δημοσιογράφοι από τα τριτοβάθμια ιδρύματα χωρίς να γνωρίζουν τους κανόνες δεοντολογίας και της αντικειμενικής δημοσιογραφίας. Από την άλλη, πόσοι υποτιθέμενοι «δημοσιογράφοι» σπιλώνουν το λειτούργημα της δημοσιογραφίας αναπαράγοντας ρητορική μίσους εις βάρος μειονοτήτων διογκώνοντας το πρόβλημα που εμείς καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε;

Η ρητορική μίσους δεν θα εξαφανιστεί από μόνη της. Θα συνεχίσει να μεταμφιέζεται σε “χιούμορ”, σε “γνώμη”, σε “αλήθειες που κανείς δεν λέει”. Όσο υπάρχουν όμως άνθρωποι που την αναγνωρίζουν και νέοι «μάχιμοι» δημοσιογράφοι που την αμφισβητούν και απαντούν στην ρητορική μίσους με τεκμηρίωση υπάρχει ελπίδα. Δεν χρειάζεται να είσαι αποκλειστικά επαγγελματίας δημοσιογράφος για να επηρεάσεις τον δημόσιο λόγο. Αρκεί να ξέρεις πότε να μιλήσεις, πώς να μιλήσεις και ποια ευθύνη κουβαλάς όταν το κάνεις. Το διαδίκτυο δεν είναι απλώς χώρος επικοινωνίας. Είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας. Και έχουμε τη δύναμη – και την ευθύνη – να τον καθαρίσουμε.