Portal

Παναγιώτης Παπαϊωάννου

Η ρητορική μίσους αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της δημόσιας σφαίρας. Εμφανίζεται σε πολιτικές δηλώσεις, δημόσιες τοποθετήσεις, αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και σε μέσα ενημέρωσης. Η βασική της λειτουργία είναι να στοχοποιεί και να περιθωριοποιεί άτομα ή ομάδες, βασισμένη σε προκαταλήψεις και στερεότυπα. Συχνά χρησιμοποιείται σκοπίμως για την πόλωση της κοινωνίας, την καλλιέργεια φόβου και την ενίσχυση του κοινωνικού αποκλεισμού. (SOpHiSM, 2020).

Η ρητορική μίσους περιλαμβάνει κάθε είδους λόγο, εικόνα ή σύμβολο που προάγει το μίσος ή την υποτίμηση προς κάποιον με βάση την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, τη φυλή, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την κοινωνική τάξη ή άλλα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς του (SOpHiSM, 2020). Δεν πρόκειται απλώς για «σκληρές απόψεις», αλλά για ρητορικές πρακτικές που έχουν στόχο να πληγώσουν, να αποκλείσουν ή να υποκινήσουν βία. Ειδικά στα ΜΜΕ, η αναπαραγωγή τέτοιου λόγου με λέξεις και τόνους που ειρωνεύονται, απαξιώνουν ή γελοιοποιούν, μπορεί να νομιμοποιήσει ρατσιστικές ή εξτρεμιστικές απόψεις και να επηρεάσει αρνητικά τη δημόσια αντίληψη, όπως όταν ένας παρουσιαστής μιλάει για ένα άτομο τρανς με ειρωνεία ή ένας τίτλος εφημερίδας χρησιμοποιεί υποτιμητικούς όρους για έναν πρόσφυγα. (SOpHiSM, 2020).

Η ρητορική μίσους μπορεί να πάρει πολλές μορφές: άμεσες δηλώσεις, υπονοούμενα, χιουμοριστικά σχόλια, εικονικά memes ή σύμβολα. Στο διαδίκτυο, είναι ακόμη πιο εύκολο να αναπαραχθεί και να διαδοθεί, συχνά μέσα από ανώνυμα ή ψευδώνυμα προφίλ. Συχνά κρύβεται πίσω από την πρόφαση της «ελευθερίας του λόγου», αλλά η πρόθεσή της είναι να αποκλείσει. (SOpHiSM, 2020).

Η ρητορική μίσους δεν είναι μόνο πρόβλημα επικοινωνίας· είναι και βαθιά κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο με διάφορες  διαστάσεις:

• Επικοινωνιακή διάσταση: χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να πείσει, να επηρεάσει και να κατευθύνει την κοινή γνώμη. Συχνά εντάσσεται σε στρατηγικές πολιτικής προπαγάνδας και κάποιες φορές κρύβεται πίσω από τη δήθεν «υπεράσπιση» της κοινωνίας ή της πλειοψηφίας. Για παράδειγμα, όταν λένε ότι «αν επιτρέψουμε τον γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων, θα καταστραφεί η οικογένεια» ή «αν δώσουμε άσυλο, θα χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα». (SOpHiSM, 2020).Τέτοιες απόψεις παρουσιάζουν τα δικαιώματα των μειονοτήτων σαν απειλή, ενισχύοντας τον φόβο και τον διαχωρισμό.
• Κοινωνική διάσταση: εδραιώνει διακρίσεις, ενισχύει κοινωνικούς αποκλεισμούς και διαμορφώνει έναν λόγο που κανονικοποιεί τις ανισότητες. Η επανάληψη στερεοτύπων όπως: «οι μετανάστες είναι εγκληματίες», «οι Ρομά δεν θέλουν να δουλέψουν», «οι γυναίκες δεν είναι φτιαγμένες για ηγεσία», «οι ΛΟΑΤΚΙ προκαλούν», αποδίδουν σε ολόκληρες ομάδες αρνητικά χαρακτηριστικά, δημιουργώντας συλλογική ενοχοποίηση και κοινωνική απόρριψη.
• Ηθική διάσταση: θίγει τις αξίες του σεβασμού, της ανεκτικότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Όταν η φωνή των προσφύγων, των αναπήρων, των ΛΟΑΤΚΙ ή άλλων μειονοτήτων απουσιάζει από τον δημόσιο λόγο, αυτό στέλνει μήνυμα πως δεν αξίζουν να ακούγονται ή να συμμετέχουν στην κοινωνική συζήτηση.
• Πολιτική διάσταση: χρησιμοποιείται για τη συσπείρωση πολιτικών δυνάμεων και την κατασκευή «εσωτερικών εχθρών». Μέσω της στοχοποίησης ομάδων ή προσώπων λόγω εθνικότητας, θρησκείας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού ή άλλων χαρακτηριστικών, εξυπηρετούνται πολιτικά συμφέροντα, συγκαλύπτονται ευθύνες και αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα. (SOpHiSM, 2020).

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους είναι η κατανόηση του πώς λειτουργεί. Η ρητορική μίσους δεν εμφανίζεται πάντα με κραυγαλέο τρόπο. Συχνά είναι υπόγεια, καλυμμένη πίσω από “χιούμορ” ή προσποιείται πως είναι απλώς “άποψη”. Όμως πίσω από κάθε τέτοια εκφορά υπάρχει η ίδια πρόθεση: να μειώσει, να φοβίσει, να αποκλείσει. Διευρύνει το κοινωνικό χάσμα και απειλεί τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας. (SOpHiSM, 2020).

Και γι’ αυτό οφείλουμε να την αναγνωρίζουμε – και να την αποδομούμε – όπου και όπως κι αν εκδηλώνεται. Η αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε νομικά μέτρα. Χρειάζεται εκπαίδευση, ενεργή στάση και αλλαγή κουλτούρας. Είναι ευθύνη όλων. Είναι ευθύνη κάθε πολιτικού, δημοσιογράφου και πολίτη να αντιστέκεται σε αυτή.  Ένα υπεύθυνο μέσο ενημέρωσης δεν «παίζει» με τους τίτλους για εντυπωσιασμό εις βάρος της αλήθειας. Δεν δίνει χώρο σε φωνές που προωθούν τον ρατσισμό, την ξενοφοβία ή τον σεξισμό, μόνο και μόνο για να αυξήσει τα νούμερα. (SOpHiSM, 2020). Οι πολιτικοί  οφείλουν να αποφεύγουν δηλώσεις που διχάζουν και να προωθούν τον σεβασμό και τη συμπερίληψη. Ως πολίτες δεν αρκεί να μην συμμετέχουμε στη ρητορική μίσους. Πρέπει να τη σταματάμε όπου τη βλέπουμε και να εκπαιδεύουμε τους εαυτούς μας και τους γύρω μας στην ενσυναίσθηση και τη διαφορετικότητα.

Η ρητορική μίσους δεν είναι απλώς λόγια – είναι στάσεις, συμπεριφορές και αντιλήψεις που διχάζουν και πληγώνουν. Ο δημόσιος λόγος οφείλει να στηρίζεται στον σεβασμό, τη λογική και την ανθρωπιά για να μπορούμε να χτίσουμε μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ανθρώπινη, χωρίς φόβο και διακρίσεις.

Πηγή φωτογραφίας αρχικής σελίδας: https://www.offsite.com.cy/eidiseis/topika/pagkosmio-fainomeno-ritorikis-misoys-ti-ishyei-stin-kypro

Πηγές

SOpHiSM. (2020). Θεωρητικό Υπόβαθρο για τη Ρητορική Μίσους: Ενότητες 2 & 3. Ανακτήθηκε από https://sophism.eu/download.php?fgr=pages%2Fpages_0003_1547_3_gr.pdf

SOpHiSM. (2020). Στρατηγικές Αντιμετώπισης του Λόγου Μίσους: Ενότητα 3. Ανακτήθηκε από http://sophism.eu

SOpHiSM. (2020). Οδηγίες προς δημοσιογράφους: Ενότητα 3. Ανακτήθηκε από http://sophism.eu

SOpHiSM. (2020). Portal: Σελίδες 1,3,4,9. Ανακτήθηκε από http://sophism.eu