Portal

Απόστολος Μαυράκης

Τον Φεβρουάριο του 2021, η επικείμενη ψήφιση ενός νομοσχεδίου έμελλε να «ταράξει τα νερά» στον καλλιτεχνικό -και όχι μόνο- χώρο της Ελλάδας. Το νομοσχέδιο «Λιβάνιου», είχε ήδη προταθεί στη Βουλή των Ελλήνων και όλα ήταν έτοιμα για την ψήφισή του. Μεταξύ άλλων, το 8^ο άρθρο του παρόντος νομοσχεδίου, όριζε πως: «οι υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων δεν πρέπει: α) να εμπεριέχουν υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων,  πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού, β) να εμπεριέχουν δημόσια πρόκληση σε τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος».

Σύμφωνα με τη παραπάνω διατύπωση, γίνεται σαφής η προσπάθεια περιορισμού των ρατσιστικών, μισαλλόδοξων και τρομοκρατικών εκφράσεων από έργα καλλιτεχνών που αναρτώνται στο διαδίκτυο, ενώ όσοι τον παραβαίνουν, θα τιμωρούνται με 3 έως και 5 έτη φυλάκισης. Πολλά άτομα, είτε προερχόμενα από τον χώρο των τεχνών, είτε όχι, θεώρησαν το άρθρο αυτό ως ένα μέσο λογοκρισίας και φίμωσης της τέχνης, το οποίο θα έδινε παράλληλα την ευκαιρία στην εκάστοτε κυβέρνηση να διώκει ποινικά καλλιτέχνες οι οποίοι διαμοιράζονται κάθε λογής «επαναστατικά» και «ανατρεπτικά» μηνύματα μέσω της δουλειάς τους. Ακόμα και επαναστατικά έργα, τα οποία είχαν δημιουργηθεί εν καιρώ πολέμου και αποδοκίμαζαν τον πόλεμο και ολοκληρωτικά καθεστώτα, θα μπορούσαν να θεωρούνται πλέον παράνομα προς δημόσιο διαμοιρασμό (π.χ. το «Bella Ciao», το γνωστό ιταλικό αντιφασιστικό τραγούδι).

Έχοντας ταυτόχρονα ως πρόσφατο παράδειγμα την περίπτωση του Ισπανού ράπερ Πάμπλο Χαζέλ, ο οποίος φυλακίστηκε από το ισπανικό κράτος περί «προσβολής της ισπανικής μοναρχίας και εξύμνησης απαγορευμένων ομάδων», ο φόβος για παρόμοια περιστατικά στην Ελλάδα οξύνθηκε. Ειδικότερα, πολλοί τραγουδιστές της ραπ μουσικής, λόγω της πιο «ωμής» και επαναστατικής φύσεως του είδους, αντέδρασαν ακόμα και με τραγούδια κατά του νομοσχεδίου, όπως το τραγούδι του TUS με τον συμβολικό τίτλο «Hasel». Ακόμα, το κίνημα «Against Art Censorship», γνώρισε μεγάλη απήχηση στα ελληνικά social media, γεγονός που κατέστησε σαφή την απόλυτη αντίθεση και τη μη αποδοχή του νομοσχεδίου από τον ελληνικό λαό.

Αν κανείς ασχοληθεί με το θέμα αυτό πιο εμπεριστατωμένα, θα συμπεράνει στο γεγονός πως πράγματι, η «δημόσια πρόκληση σε τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος» ή η «υποκίνηση σε βία και μίσος κατά ατόμων και ομάδες αυτών», αποτελούν αρνητικές και αθέμιτες ενέργειες, ειδικότερα από τη στιγμή που θίγεται η γενικότερη έννοια του μίσους. Ωστόσο, ο προβληματισμός που πολύς κόσμος εξέφρασε για τη παραπάνω διατύπωση, βρίσκεται στο γεγονός πως οι τέχνες αποτελούν ένα από τα κυρίαρχα μέσα της ελεύθερης έκφρασης.

Το άρθρο 8 του παρόντος νομοσχεδίου θεωρήθηκε επίσης πως «ανοίγει παράθυρα» στους κυβερνώντες να εκμεταλλευτούν τη διάταξη προκειμένου να τιμωρούν καλλιτέχνες που αντιτίθενται ή κατακρίνουν τις πρακτικές της κυβέρνησης, όπως στην υπόθεση Hasel. Η διάδοση του μίσους δια των τεχνών λοιπόν, εκτιμήθηκε από το ευρύτερο κοινό πως δύσκολα θα εξαλειφόταν μέσω της απόφασης αυτής, καθώς απειλήθηκε ευθέως η έννοια της τέχνης. Πώς άλλωστε θα γινόταν να μιλάμε για ελεύθερη τέχνη, εάν την ίδια στιγμή υπήρχε νόμος ο οποίος περιόριζε έναν καλλιτέχνη να εκφράσει την άποψή του μέσω του έργου του;

Αναμφισβήτητα η βία, το μίσος, ο ρατσισμός και οι τρομοκρατικές ενέργειες αυτές καθαυτές, εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για την κοινωνία. Παρόλα αυτά η τέχνη δεν φαίνεται να αποτελεί τον υποκινητή, ή ακόμα και τον ηθικό αυτουργό αυτών. Εάν δηλαδή, ένας καλλιτέχνης εκφράσει δια των έργων του μία προσωπική άποψη, η οποία αντιστοιχεί σε κάποια μορφή μίσους ή ρατσισμού, οι πιθανότητες να βρουν κάποιο αντίκρισμα οι απόψεις αυτές είναι λιγοστές.

Ακόμα και να συμβεί αυτό, το μεγαλύτερο μέρος του κοινού, μάλλον θα στραφεί εναντίον του. Τα τελευταία χρόνια άλλωστε το «cancel culture», η περιθωριοποίηση ατόμων δηλαδή με παρόμοιες απόψεις, εκδηλώνεται περισσότερο από ποτέ, σε συνδυασμό με την αμέριστη συμπαράσταση της κοινής γνώμης σε θύματα τέτοιων συμπεριφορών.

Έτσι, μετά από έντονες διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις ανά την Ελλάδα, ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Θεόδωρος Λιβάνιος ανακοίνωσε την τροποποίηση του άρθρου. Πλέον, το άρθρο 8 απαγορεύει μόνο την υποκίνηση σε βία και τις ρατσιστικές - μισαλλόδοξες εκφράσεις των καλλιτεχνών, έναντι ατόμων και κοινωνικών ομάδων. Δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει κατά πόσο η παραπάνω τροποποίηση θα τηρηθεί. Παρόλα αυτά, το βασικότερο απότοκο της συγκυρίας αποτέλεσε το εξής «μήνυμα»: Ο λόγος μίσους μέσω της τέχνης, δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με τη «φίμωση» της τέχνης.

Η ίδια άλλωστε, χρησιμοποιείται κυρίως ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού του και όχι ως αυθεντία, η οποία επιβάλλει στο κοινό να ταυτιστεί με τον καλλιτέχνη και να ακολουθήσει τις πεποιθήσεις του. Κάθε τέχνη δίνει απλώς την ευκαιρία στον κάθε καλλιτέχνη να διαβιβάσει μέσω αυτής σκέψεις, απόψεις και συναισθήματα στο κοινό, τα οποία αφορούν ωστόσο τον ίδιο.

Έτσι είναι κρίσιμο να παραμείνει ακέραιο το δικαίωμα ενός καλλιτέχνη να εκφράζεται ελεύθερα. Ο κόσμος φαίνεται έτοιμος και πιο αποφασισμένος από ποτέ να «πολεμήσει» εκφράσεις που προσβάλλουν άτομα και ομάδες και αυτό γίνεται αντιληπτό μέσω των δεκάδων κινημάτων που εμφανίζονται καθημερινά. Εάν κάποιος καλλιτέχνης αξίζει να τιμωρηθεί, ο πρώτος που θα τον (κατα)δικάσει, είναι η κοινή γνώμη.

Πηγές:

https://www.news247.gr/gnomes/xrhstos-demeths/tromonomos-stin-techni-giati-antidroyn-oi-kallitechnes.9139660.html

https://www.skai.gr/news/world/poios-einai-o-pamplo-xazel-pou-eksaitias-tou-kaigetai-i-ispania