Portal

Απόστολος Λάλος

Υπόθεση Ρούλας Πισπιρίγκου, σκάνδαλο Κολωνού, Κιβωτός του Κόσμου, Άλλος Άνθρωπος. Μια σειρά ζητημάτων του αστυνομικού ρεπορτάζ που κέντρισε το ενδιαφέρον των έντυπων και ηλεκτρονικών ΜΜΕ στην Ελλάδα την τελευταία διετία, μα πάνω απ’ όλα απασχόλησαν και εν μέρει απασχολούν ακόμα την κοινή γνώμη. Ωστόσο, τα παραπάνω έχουν ένα ιδιαίτερο κοινό γνώρισμα: προτού οι υποθέσεις αποτελέσουν αντικείμενο διερεύνησης από την ελληνική Δικαιοσύνη, υπήρχε ετυμηγορία από δημοσιογράφους, τηλεοπτικούς σχολιαστές και χιλιάδες ανθρώπους, τόσο (κυρίως) στα Κοινωνικά Δίκτυα, όσο και σε δια ζώσης «λαϊκά δικαστήρια» που η μορφή τους από απλή έκφραση υβριστικών χαρακτηρισμών ως βανδαλισμούς περιουσίας των κατηγορουμένων και συγγενικών τους προσώπων.

Η επίδραση της τηλεόρασης, και ειδικά των – ενημερωτικών και ψυχαγωγικών – εκπομπών σκανδαλοθηρίας αποδείχθηκε για ακόμη μια φορά ισχυρή στη διαμόρφωση και παγίωση αντίληψης για πρόσωπα που εκτίθενται στον δημόσιο χώρο. Και στο επίκεντρο της κριτικής, τα παραδείγματα προς αποφυγή: η μητέρα «που δεν εκπλήρωσε τον κοινωνικό της ρόλο ως όφειλε» (στην περίπτωση της 12χρονης από τον Κολωνό), ο «οικονομικά και σεξουαλικά καταχραστής» (στην περίπτωση του πατρός Αντωνίου Παπανικολάου) και πλήθος άλλων αναφορών. Όλα αυτά παρουσιασμένα από τα Μέσα Ενημέρωσης με τρόπο κάθετα αντίθετο στις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Και στο Facebook, αλλά και σε Twitter/X και Instagram, κάθε μέρα και για αρκετό καιρό μετά την εμφάνιση καθενός εκ των θεμάτων, υπήρχαν πολλοί άνθρωποι, έχοντες ή μη κάποια θέση με κύρος, και ανεξάρτητα από τις όποιες ιδεολογικές, κομματικές, οπαδικές ή άλλες διαφορές τους, που, χάρη στις προβαλλόμενες ως αποκαλύψεις είχαν ήδη… βρει τους ενόχους και τα πειστήρια εγκλήματος, επιτυγχάνοντας σε πρώτο επίπεδο την κατάλυση του τεκμηρίου αθωότητας των κατηγορουμένων – όπως αυτό ισχύει στις ευνομούμενες δημοκρατίες.

Τι συμβαίνει, όμως, πέραν αυτού; Σε δεύτερη φάση, αυτό είναι που δημιουργεί στους σχολιαστές των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης την αίσθηση της διαφοροποίησης από την ανηθικότητα, την ατιμία, την ανεντιμότητα απέναντι στην οικογένεια και το κοινωνικό σύνολο. Η ψευδαίσθηση ηθικής υπεροχής είναι που τους προσφέρει ικανοποίηση.

Αυτό δεν είναι, βέβαια, το τέλος της ιστορίας: η τάση για δικαίωση του κοινού περί δικαίου αισθήματος ενδέχεται να οδηγήσει όχι απλά σε βεβιασμένες κρίσεις, αλλά και σε φαινόμενα που συνδέονται με τον όχλο και τη ρητορική του «ψόφα!», όπως μαζικές συγκεντρώσεις για αποδοκιμασία του φερόμενου ως θύτη και του στενού ή ευρύτερου περιβάλλοντός του, ανοιχτή παρακίνηση σε βία, προπηλακισμοί.

Τελικά, εκείνοι που σχολίαζαν αρνητικά ένα πρόσωπο για το έγκλημα που φέρεται να διέπραξε, προβαίνουν σε πράξεις εξίσου ή περισσότερο έκνομες ή και βίαιες ακόμα, πιστεύοντας ότι έτσι θα επιβληθεί πραγματικά το δίκαιο επί του αδίκου. Γεγονός το οποίο επιβεβαιώνει την εδραίωση από τα ΜΜΕ της εικόνας μιας κοινωνίας εύθραυστης και πολωμένης, που αναζητά κάποιο εξιλαστήριο θύμα, κάποιον Άμλετ, να αποθέσει σ’ εκείνο τις αμαρτίες και τα προβλήματα που την ταλανίζουν, χωρίς να αναμένει την παρέμβαση οποιουδήποτε θεσμού, αφού η εμπιστοσύνη σε αυτούς ήδη τελεί υπό αμφισβήτηση.

Μπορεί αυτή η πορεία να αναστραφεί; Αν τα ΜΜΕ υιοθετήσουν μια πιο προσεκτική, πιο υπεύθυνη στάση απέναντι σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα και ταυτόχρονα αν οι ένθερμοι σχολιαστές του Διαδικτύου αναπτύξουν περισσότερο το γνώθι σαυτόν τους και αντιμετωπίσουν με περισσότερη ψυχραιμία τα θέματα αυτά, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για μια πιο ενημερωμένη και εξημερωμένη κοινωνία.